به گزارش نبض بازار، وزارت کشاورزی عراق با صدور ابلاغیهای فهرست جدیدی از محصولات ممنوعالورود را منتشر کرده است. این لیست شامل محصولاتی همچون خیار، گوجهفرنگی، پیاز، سیبزمینی، هندوانه، بادمجان، خرما و چند محصول باغی دیگر است که در فصل برداشت در عراق، مازاد تولید دارند. مسئولان عراقی تأکید کردهاند که هدف از این تصمیم، «حمایت از کشاورزان داخلی و تثبیت قیمتها» است.
بر اساس آمارهای گمرکی، عراق در سالهای اخیر یکی از مهمترین مقاصد صادراتی ایران در حوزه کشاورزی بوده و خوزستان به دلیل نزدیکی مرزی و هزینه حمل پایین، نقش محوری در این تجارت ایفا میکند.
ارزش محصولات کشاورزی صادرشده به عراق طی سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۲۳ میلیون دلار برآورد شده است. این میزان صادرات نشاندهنده جایگاه ویژه محصولات کشاورزی ایران در بازار این کشور همسایه است.
در میان اقلام مختلف، هندوانه، سیب درختی، خیار، گوجه و پرتقال بیشترین سهم را در صادرات به عراق داشته و بهعنوان مهمترین محصولات کشاورزی ایران در این بازار شناخته میشوند.
بر اساس آمار رسمی، در سال گذشته در مجموع بیش از دو میلیون و ۴۴۸ هزار تن کالا به ارزش نزدیک به یک میلیارد و ۴۶۲ میلیون دلار از مرز بینالمللی مهران به عراق و دیگر کشورها صادر شده است.
افت صادرات به عراق و فشار مضاعف بر کشاورزان
به طور کلی صادرات ایران به عراق در پنج ماهه نخست امسال هم با افت همراه بوده است. بدون احتساب گاز، صادرات از حدود سه میلیارد دلار در سال گذشته به دو میلیارد و ۷۹۷ میلیون دلار رسیده و کاهش حدود ۷ درصدی را ثبت کرده است. همچنین آمارها نشان میدهد استانهای کرمانشاه، خوزستان و آذربایجان غربی بیشترین سهم را در صادرات به عراق داشتهاند.
از نظر ترکیب کالاها، ۵۳ درصد صادرات به عراق مصرفی و با ارزش افزوده، ۴۲ درصد واسطهای و حدود ۴ درصد سرمایهای بوده است. در میان گروههای کالایی نیز صنعت، پتروشیمی، صنایع معدنی و کشاورزی سهم بیشتری داشتهاند، اما صادرات محصولات فولادی با کاهش چشمگیر ۶۷ درصدی مواجه شده است.
فعالان اقتصادی علت اصلی افت صادرات را ناترازی گاز و محدودیتهای ارزی و گمرکی عنوان کردهاند. در همین حال، تجارت دو کشور با کاهش واردات ایران از عراق نیز همراه بوده و طبق برآوردها، در مجموع حدود ۱۸ درصد افت صادرات و ۲۸ درصد افت واردات در این بازه زمانی ثبت شده است.
طبق آمار، محصولات کشاورزی در کنار صنایع معدنی و پتروشیمی از گروههای اصلی صادرات ایران به عراق هستند. در این میان، اقلامی مانند هندوانه، سیب درختی، خیار و گوجه جایگاه مهمی در سبد صادراتی داشتهاند، اما بهدلیل ممنوعیتهای مقطعی و سیاستهای حمایتی بغداد از تولید داخلی، صادرات این محصولات با محدودیت و کاهش مواجه شده است.
گفته میشود بخشی از تولیدات کشاورزان خوزستان که عمدتاً به عراق صادر میشد، حالا با خطر کسادی بازار و کاهش قیمت داخلی مواجه خواهد شد. ممنوعیت ناگهانی باعث میشود حجم زیادی از محصول در داخل کشور بدون مشتری بماند و در نتیجه افت شدید قیمت رخ دهد. عراق در سالهای اخیر بهطور متناوب چنین ممنوعیتهایی را اعمال کرده است؛ معمولاً زمانی که تولید داخلی به اوج میرسد.
سیاست حمایتی یا فشار سیاسی؟
برخلاف محصولات کشاورزی، عراق هنوز واردات کالاهای استراتژیکی مانند برق، فولاد و سیمان را متوقف نکرده است. کارشناسان دلیل این موضوع را نیاز زیرساختی و وابستگی به واردات در این بخشها میدانند.
برخی تحلیلگران این اقدام بغداد را بیش از آنکه اقتصادی باشد، نشانهای از اعمال فشار سیاسی بر تهران ارزیابی میکنند. چراکه در روابط تجاری دو کشور، ایران همواره بهعنوان تأمینکننده اصلی برق و گاز عراق نقشآفرین بوده است. ممنوعیت گسترده واردات کشاورزی میتواند ابزاری برای چانهزنی سیاسی در دیگر حوزهها نیز باشد.
محمد مالی، یکی از فعالان اقتصادی، در این زمینه سؤال مهمی مطرح کرده است: «چرا عراق واردات برق، سیمان و فولاد را ممنوع نکرده اما محصولات کشاورزی را به طور خاص هدف قرار داده است؟» این سؤال نشاندهنده یک تناقض مهم در سیاستهای وارداتی عراق است که میتواند پیامدهای گستردهای برای بخشهای مختلف اقتصادی ایران داشته باشد.
ممنوعیت واردات ۴۴ قلم محصول کشاورزی توسط عراق، در کوتاهمدت کشاورزان ایرانی را با مشکلاتی چون مازاد عرضه و افت قیمت داخلی روبهرو میکند و در بلندمدت میتواند بر الگوی صادرات و روابط تجاری دو کشور تأثیر بگذارد.هرچند بغداد این اقدام را حمایتی و اقتصادی میداند، اما در ایران نگاه انتقادی به انگیزههای سیاسی پشت پرده این تصمیم پررنگتر است.