به گزارش نبض بازار، صنعت پتروشیمی ایران ظرفیت بالایی در زمینه صادرات و تامین ارز دارد. با این حال، ضعفهای ساختاری بهویژه در حوزه تامین خوراک و همچنین تکمیلنشدن زنجیره ارزش، روند توسعه این صنعت را با مشکلات جدی مواجه کرده است. اظهارات اخیر مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشان میدهد که تعدادی از طرحهای پتروشیمی به دلیل کمبود خوراک رها شدهاند و این مسئله آینده توسعه را در هالهای از ابهام قرار داده است.
حسن عباسزاده، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی و معاون وزیر نفت، روز ۱۲ شهریور ماه در نشستی خبری درباره بازنگری طرحهای پتروشیمی بیان کرد: ۱۱ موافقت اصولی طرحهایی که تکمیل نشده و غیرفعال ماندهاند، تمدید نشد که از محل آن ۱۴ میلیون مترمکعب خوراک گاز آزاد و با اصلاحی که انجام شد در زنجیره ارزش قرار گرفت.
باید دید در این میان نقش کمبود خوراک و تکمیلنشدن زنجیره ارزش در توسعه صنعت پتروشیمی کشور چیست؟
بسیاری از پتروشیمیها گاز را بستهبندی میکنند
محمدصادق مهرجو، کارشناس پتروشیمی، در گفتوگو با نبض بازار در مورد طرحهای احداثنشده به دلیل کمبود خوراک عنوان کرد: سوال اینجاست که آیا همین ظرفیتسازیهایی که انجام شده، خوراک دارد؟ مگر نه اینکه سال گذشته ۲۵ درصد ظرفیت نصبشده ما اصلا خوراک نداشت؟ پس چرا دوباره ظرفیتسازی انجام میدهیم؟ چرا باید به سمت ۱۳۰ میلیون تن حرکت کنیم؟
به گفته او، توسعه در بالادست و پاییندست باید با هم هماهنگ باشد. احساس میکنم این هماهنگی بهخوبی شکل نگرفته است؛ چرا که نیازهای بسیار زیادی در بخشهای مختلف ایجاد کردهایم، اما قادر به پاسخگویی بهموقع به آنها نیستیم. ضریب نفوذ گاز در کشور ما از همه جای دنیا بیشتر است؛ یعنی نزدیک به بیش از ۹۸ درصد شهرها و روستاهای ما به گاز دسترسی دارند و این موضوع بار بسیار زیادی را در مصرف به کشور تحمیل میکند.
وی توضیح داد: ظرفیتسازی پتروشیمی انجام شده، اما به دلیل نبود دسترسی به حلقههای موردنیاز برای تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی از بالادست به سمت صنایع پاییندستی، این ظرفیتسازیها در عمل ناقص مانده است. حال شرکتهایی که مالک کارخانجات پتروشیمی هستند، به جای سرمایهگذاری در توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی، عملا گاز را بستهبندی میکنند.
مهرجو تشریح کرد: برای مثال، گاز را تبدیل به الکل (متانول) کرده و صادر میکنند، یا آن را به اوره و آمونیاک تبدیل کرده و صادر میکنند. این فرآیندها پیچیدگی چندانی ندارند. از سال ۱۳۴۲ که صنایع پتروشیمی در ایران شکل گرفت، اولین فعالیت همین تولید کودهای شیمیایی بود. این کار را سالهای سال است که انجام میدهیم؛ اما متاسفانه فقط توسعه کمّی دادهایم و توسعه کیفی در زنجیره ارزش اتفاق نیفتاده است.
فاصلهگیری از خامفروشی با توسعه حلقههای میاندستی و پاییندستی
مهرجو بیان کرد: خبرهایی که شنیده میشود نگرانکننده است. سؤال این است که آیا پتروشیمی بندر امام بهعنوان بزرگترین مجتمع پتروشیمی مایعات گازی، با ظرفیت کامل کار میکند یا خیر؟ آیا با نصف یا حتی یکسوم ظرفیت فعالیت میکند؟ یا پتروشیمیهای حوزه عسلویه، آیا با ظرفیت کامل کار میکنند؟
وی افزود: واقعیت این است که در زمستان، تمام پتروشیمیهای گازی که خوراک آنها گاز است، مجبور به توقف میشوند. وزارت نفت گاز آنها را قطع میکند، اما نه به این دلیل که تمایل به توقف تولید پتروشیمیها دارد. موضوعی که تحت عنوان خامفروشی مطرح میشود، با توسعه حلقههای میاندستی و پاییندستی پتروشیمی برطرف میشود و ایران از خامفروشی و صادرات گاز فاصله میگیرد. به این ترتیب میتوانیم از هر متر مکعب گازی که وارد صنایع پتروشیمی میشود، ارزش افزوده بهمراتب بیشتری کسب کنیم. منتها این امر منوط به آن است که قیمتها شکننده و پایین نباشند.
دو حلقه بالادست و پاییندست پتروشیمی کاملا جدا از هم حرکت میکنند
مهرجو در راستای تکمیلنشدن زنجیره ارزش توضیح داد: اکنون بازار متانول دنیا به طور تقریبی اشباع شده است. نهایتا در زنجیره ارزش پتروشیمی ما از متانول به پروپیلن یا پلیپروپیلن رسیدهایم. یا اتیلن تولید میکنیم که هر یک میتوانند زنجیرههای دیگری را نیز شکل بدهد. اما مهم این است که سیاستگذاری هلدینگهای سرمایهگذاری پتروشیمی به کدام سمتوسو میرود؟ آیا همچنان به توسعه بالادستی بسنده میکنیم و به سود اندک رضایت میدهیم؟ یا بهدنبال آن هستیم که با توجه به مزیت گازی کشور و قیمت خوراک، سودهای کلان کسب کنیم؟
این کارشناس انرژی تصریح کرد: آیا تمایل نداریم زنجیره ارزش را در بخشهای پاییندستی توسعه دهیم؟ اینها پرسشهای مهمی هستند که هم سیاستگذاران و هم مسئولین شرکت ملی صنایع پتروشیمی باید به آنها پاسخ دهند. ما باید ابتدا نیازهای خود را بشناسیم و سپس استطاعت و استعداد توسعه در بالادست را هم در نظر بگیریم.
به گفته او، گاهی احساس میشود این دو حلقه بالادست و پاییندست کاملا جدا از هم حرکت میکنند. برای مثال، در سال گذشته و سالهای قبل حدود ۲۵ درصد از ظرفیت نصبشده پتروشیمی ما خوراک نداشت. این رقم بسیار بالاست. همچنین متوسط قیمت هر تن محصول صادراتی ما از ۵۸۰ دلار به حدود ۴۵۰ دلار کاهش یافته است.
وی درنهایت گفت: ما در مسیری حرکت میکنیم که ارزش متانول روزبهروز کمتر میشود؛ چرا که تولیدکنندگان زیادی در این حوزه فعال شدهاند و ما یکی از بزرگترین متانولسازهای جهان هستیم. تا چه زمانی باید این روند ادامه یابد؟ در حالیکه کشورهایی مثل چین و کشورهای اروپایی بهدنبال توسعه زنجیره ارزش بعد از متانول هستند. پلیپروپیلن یکی از این زنجیرههاست، پلیاتیلن نیز یکی دیگر از آنهاست. ما باید این حلقهها را بیش از پیش توسعه دهیم. توسعه کمّی در بالادست کافی نیست؛ باید به سمت توسعه کیفی در حلقههای میاندست و پاییندست حرکت کنیم.