سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، کشورهای اروپایی، فرایند فعالسازی مکانیسم ماشه یا اسنپبک را در روزهای ابتدایی شهریور کلید زدند؛ در ایران، اما اجماعی در مورد اثرگذاری و تبعات احتمالی آن، در صورت نهایی شدن این فرایند وجود ندارد.
مکانیسم ماشه، ابزاری حقوقی در متن برجام است که میتواند به بازگشت خودکار تحریمهای سازمان ملل منجر شود. در عین حال، پیآمدهای عملی آن، میتواند تابع رویدادها و تصمیمات شورای امنیت و واکنش کشورهای طرف معامله باشد.
توافق میان ایران و آژانس، مکانیسم ماشه را متوقف میکند؟
وقوع جنگ ۱۲ روزه اخیر با اسرائیل و حمله آمریکا به مراکز هستهای کشور، برخی از جنبههای همکاری میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی و بازرسی کارشناسان این نهاد از تاسیسات هستهای کشور را متوقف کرد.
در عین حال، روز سهشنبه ۱۸ شهریور دو طرف در مورد ساز و کار همکاری جدید به توافق رسیدند. در حالی که برخی شخصیتهای سیاسی و البته فعالان بازارهای مالی از این رخداد استقبال کردهاند، بعضی از کارشناسان معتقدند توافق یادشده شکننده است و احتمالا نمیتواند مانع فعالسازی مکانیسم ماشه شود.
سعید مشکلات، تحلیلگر بازارهای مالی، در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشته است که برخی صحبتهای طرف ایرانی میتواند سرآغاز اختلافات جدید باشد. او در این رابطه به جملاتی از سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه اشاره کرده است؛ «در صورت هرگونه اقدام خصمانه علیه ایران از جمله بازگرداندن قطعنامههای لغوشده شورای امنیت، همکاری با آژانس پایان مییابد.» و «اکنون دسترسی به بازرسان آژانس داده نمیشود ... نوع دسترسیها باید در زمان خودش مورد مذاکره قرار بگیرد.»
مشکلات معتقد است که کشورهای اروپایی احتمالا تفسیر طرف ایرانی رو قبول نمیکنند و توافق با آژانس در عمل، بدون اثر میشود. به ویژه که شرط اروپا برای توقف مکانیسم ماشه، مذاکره ایران و آمریکا بود، اما مقامات کشور، تمایلی برای این مذاکره نشان نمیدهند.
اختلاف نظرها در ایران درباره اثرگذاری مکانیسم ماشه
در این میان، برخی مقامات و نهادهای سیاسی از یک سو و کارشناسان اقتصادی و مالی از سوی دیگر، در مورد تبعات فعال سازی احتمالی مکانیسم ماشه توافق نظری ندارند.
مرکز پژوهشهای مجلس: اثرات مکانیسم ماشه محدود و قابل مدیریت است
مرکز پژوهشهای مجلس، امروز شنبه ۲۲ شهریور، دیدگاه خود را در مورد سازوکار مکانیسم ماشه و تبعات اقتصادی قطعنامههای شورای امنیت علیه ایران، منتشر کرده است. این گزارش، یکی از جدیدترین متونی است که مواضع رسمی کشور را در این زمینه نشان میدهد.
کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس معتقدند، فعال شدن اسنپبک وضعیت را به سمتی نمیبرد که اقتصاد ایران با بحران شدیدی مواجه شود؛ به ویژه که بسیاری از اثرات منفی تحریمها، هماکنون نیز در اقتصاد کشور مشاهده شدهاند و تاثیر اضافی مکانیسم ماشه، نسبت به وضعیت کنونی قابل مدیریت است.
در واقع این گزارش، مخاطرات اقتصادی فعالسازی اسنپبک یا احتمال محاصره دریایی و توقیف کشتیهای ایران را به دلیل تجربه کشور در دور زدن محدودیتها، ریسک اقدامهای متقابل ایران، همراهی نکردن کامل چین و روسیه و احتمال پایین اجماع بینالمللی علیه کشور، «نه چندان قابل توجه و قابل مدیریت» یا حتی در مواردی منتفی توصیف کرده است.
کارشناسان مرکز پژوهشها در نهایت اشاره کردهاند که مکانیسم ماشه ممکن است در کوتاهمدت تکانههای روانی در بازار داراییها ایجاد کند، اما با گذر زمان و اثبات فقدان اثرات واقعی و همچنین اجرای سیاستهای سنجیده اقتصادی و رسانهای، شرایط قابل کنترل است.
کارشناسان مستقل اقتصادی: مکانیسم ماشه اقتصاد ایران را کوچک میکند
در مقابل، برخی کارشناسان اقتصادی و تحلیلگران بازارهای مالی معتقدند نهایی شدن فرایند مکانیسم ماشه، تاثیرات قابل توجه و چشمگیری روی اقتصاد کشور دارد.
پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی چندی پیش در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که فعال شدن اسنپبک، میتواند اقتصاد ایران را حداقل ۱۲۰ میلیارد دلار کوچک کند و باعث کاهش درآمد سرانه کشور شود.
مشکات، تحلیلگر بازارهای مالی نیز در گفتوگویی با نبض بازار تأکید کرد که فعال شدن مکانیسم ماشه به کاهش درآمد نفتی، تلاطم شدید در بازارهای ارز و طلا و تورم کالاهای اساسی منجر میشود. به گفته او، بخشهای مختلف اقتصادی، حتی اگر درآمد نفت کشور نه به حد صفر که به نصف نیز کاهش یابد، آسیب میبینند؛ ضمن اینکه احتمال درگیریهای نظامی نیز افزایش مییابد.
در عین حال، سهراب دلانگیزان، اقتصاددان، پیش از این به نبض بازار گفته بود که بسیاری از تبعات احتمالی اسنپبک را همین امروز نیز میتوان در اقتصاد کشور مشاهده کرد، اما حنی او نیز معتقد بود، فعال شدن آن به معنای «مرگ برجام و مذاکره» است؛ در نتیجه این امکان وجود دارد که تحریمها و تجاوزات احتمالی، با نهایی شدن مکانیسم ماشه قانونی شوند. به نظر او، کشور باید از همه ظرفیتهای دیپلماسی برای جلوگیری از نهایی شدن این فرایند استفاده کند.
نقطه اشتراک دیدگاه رسمی و نظرات منتقدان؛ اثرگذاری روانی
در این میان، با وجود اختلافنظرهای موجود بین تحلیلهای رسمی و مخالف، چند نکته مشترک میان آنها دیده میشود. یکی از مهمترین نفاط مشترک، اثرات روانی و تأثیر مکانیسم ماشه بر پیشبینیپذیری اقتصادی است. حتی کسانی که معتقدند اثر اسنپبک محدود خواهد بود، ادغان دارند که بازارها و فعالان اقتصادی از فعال شدن احتمالی آن تاثیر میگیرند. از سوی دیگر، بسیاری از شخصیتهای دو طرف، بر لزوم حفظ دیپلماسی و مذاکره تاکید دارند.
به نظر میرسد که فعال شدن مکانیسم ماشه، با وجود اختلافاتی که در مورد میزان تأثیرگذاری آن وجود دارد، ریسک بزرگی است که بهراحتی نمیتوان آن را نادیده گرفت.
تصمیمگیرندگان کشور باید ضمن بررسی سناریوهای اقتصادی مختلف، مذاکرات دیپلماتیک را دنبال کنند، امکانات داخلی را برای مقابله با شوکهای احتمالی آماده سازند و تعامل شفافی با افکار عمومی برقرار کنند. همچنین، لازم است کارشناسان و مسئولان رسمی، گزارشهای عددی دقیق و شفافی را درباره زیانهای احتمالی اقتصادی منتشر کنند تا هم دولت و هم مردم بتوانند انتخابها و تصمیمگیریهای آگاهانهتری داشته باشند.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش با فعال شدن مکانیسم ماشه، تلاطم ارزی شدیدی در کشور رخ میدهد و مکانیسم ماشه به معنای مرگ برجام و مذاکره است پیشنهاد میشود.