به گزارش نبض بازار،مرزهای شرقی ایران از دیرباز به دلیل موقعیت جغرافیایی و هم‌مرزی با افغانستان و پاکستان، محل عبور قاچاق کالا، مواد مخدر و مهاجرت غیرمجاز بوده‌اند. این وضعیت نه‌تنها چالش امنیتی محسوب می‌شود، بلکه به اقتصاد کشور نیز آسیب وارد می‌کند و تبعات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای به همراه دارد. بر اساس برآوردهای سال گذشته، سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار کالای قاچاق وارد یا از کشورخارج می‌شود، رقمی که بخشی از آن از طریق مرزهای شرقی صورت می‌گیرد و ضرورت سرمایه‌گذاری در انسداد مرزها را دوچندان کرده است.

در پاسخ به این چالش، ایران و ستاد کل نیروهای مسلح، پروژه انسداد مرزهای شرقی را آغاز کردند. بر اساس گزارش‌ها، برای اجرای این پروژه مبلغی معادل ۳ میلیون یورو طی پنج سال تخصیص یافته است. این سرمایه‌گذاری شامل احداث دیوارهای بتنی، فنس‌کشی، نصب سیستم‌های هوشمند نظارتی و استفاده از ظرفیت‌های مهندسی نیروهای مسلح است. معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور نیز تأکید کرده است که این سرمایه‌گذاری برای کاهش خسارت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ضروری بوده و می‌تواند به ارتقای امنیت ملی کمک کند.

به گفته امیر سرتیپ دوم صادق نوری جانشین قرارگاه شمال شرق نیروی زمینی ارتش، بر اساس ابلاغ دی‌ماه ۱۴۰۲ به قرارگاه منطقه شمال‌شرق نیروی زمینی ارتش، پروژه‌ی انسداد مرز شرقی در دستور کار قرار گرفت. این پروژه شامل ۳۰۰ کیلومتر از مرز خراسان رضوی با افغانستان است که از نقطه‌ی سه‌جانبه‌ی ایران، ترکمنستان و افغانستان آغاز شده و تا «سیر خون جنوبی» ادامه می‌یابد.

مسئول قرارگاه احداث دیوار مرزی نیروی زمینی ارتش می گوید: اجرای پروژه از ابتدای سال ۱۴۰۳ با جدیت آغاز شد. در مراحل نخست، مشکلاتی از قبیل ناهماهنگی میان شرکت‌های طرف قرارداد، تیم‌های جغرافیایی و گروه‌های فنی وجود داشت، اما با پیگیری و برطرف شدن موانع، روند کار از سال ۱۴۰۳ سرعت گرفت و اکنون نیز با شرایط مطلوب ادامه دارد.

اجرای پروژه شامل چندین مرحله است. نخست، دیوارهای بتنی با ارتفاع ۴ متر و وزن ۱۴ تن در طول مسیرهای حیاتی ساخته می‌شوند تا مانع تردد غیرمجاز شوند. مرحله دوم، نصب سیستم‌های هوشمند کنترل مرزی است که شامل دوربین‌های مداربسته، سنسورهای حرکتی و تجهیزات پایش دیجیتال است. مرحله سوم استفاده از ظرفیت‌های مهندسی و عملیاتی نیروهای مسلح است؛ ارتش، سپاه، فراجا و قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) با تقسیم کار مشخص در اجرای پروژه مشارکت دارند. تا کنون بیش از ۲۰۵ کیلومتر زیرسازی انجام شده و ۱۳۵ کیلومتر دیوار نصب شده است، اما مسیر کامل مرز هنوز نیازمند تکمیل است.

علاوه بر این، پروژه انسداد مرزها یک طرح چندلایه محسوب می‌شود و تنها به دیوارکشی محدود نمی‌شود. استفاده از فنس، برجک‌های نظارتی و سیستم‌های هوشمند، لایه‌های حفاظتی مختلفی ایجاد می‌کند تا هم از قاچاق کالا و مواد مخدر جلوگیری شود و هم کنترل مهاجرت غیرمجاز تسهیل گردد. مسیرهایی که بیشترین تردد قاچاق انسان و سلاح را دارند، در اولویت برنامه‌ها قرار گرفته‌اند و بخش قابل توجهی از تمرکز بر مرز افغانستان است.

هزینه ساخت دیوار شرقی چقدر است؟

با وجود پیشرفت‌های صورت گرفته، برخی کارشناسان و ناظران نسبت به برآورد هزینه‌ها و میزان بودجه اختصاص یافته تردید دارند. آن‌ها معتقدند مبلغ ۳ میلیون یورو ممکن است تنها بخشی از هزینه‌های واقعی پروژه باشد و برای تکمیل مؤثر آن نیاز به منابع مالی بیشتری وجود دارد. همچنین، شفافیت در گزارش‌دهی، نظارت مستمر بر هزینه‌ها و مدیریت صحیح منابع، از نکات مهمی است که می‌تواند موفقیت پروژه را تضمین کند.

از بعد اقتصادی، انسداد مرزها می‌تواند کاهش قابل توجهی در خسارت‌های ناشی از قاچاق به کشور ایجاد کند و درآمدهای از دست رفته دولت را بازگرداند. از نظر امنیتی، کاهش تردد غیرمجاز و قاچاق مواد مخدر می‌تواند امنیت پایدار برای مناطق مرزی ایجاد کند و فشار بر نیروهای انتظامی و امنیتی را کاهش دهد. اثرات اجتماعی و فرهنگی نیز غیرقابل چشم‌پوشی است؛ کنترل مرزها موجب کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از قاچاق و مهاجرت غیرقانونی می‌شود و می‌تواند زمینه ارتقای زندگی مردم مرزنشین را فراهم کند.

تجربه دولت‌های گذشته نشان می‌دهد که غفلت در کنترل مرزها، هزینه‌های هنگفت اقتصادی و اجتماعی به همراه داشته است. بنابراین، تکمیل پروژه انسداد مرزها نه تنها یک اقدام امنیتی بلکه یک راهبرد اقتصادی و اجتماعی بلندمدت به شمار می‌رود. همکاری میان وزارت کشور، نیروهای مسلح و سایر نهادهای ذی‌ربط، و مدیریت هوشمند منابع مالی، می‌تواند این پروژه را به الگویی موفق در کنترل مرزهای کشور تبدیل کند.

در نهایت، اجرای کامل این پروژه می‌تواند علاوه بر کاهش قاچاق و ارتقای امنیت ملی، به توسعه اقتصادی، حفظ منابع ملی و ارتقای رفاه اجتماعی کمک کند. برآوردهای سال گذشته و اقدامات فعلی نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در انسداد مرزها، نوعی بیمه امنیتی و اقتصادی برای کشور است که پیامدهای مثبت آن طی سال‌های آینده محسوس خواهد بود.