سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، عملکرد دولت در جریان تعیین نرخ خرید تضمینی گندم و تسویه مطالبات گندمکاران، هر ساله نارضایتیهایی را رقم میزند. به ویژه شهریور که از راه میرسد مساله جدیتر میشود؛ چرا که به طور معمول، دولت نه پول کشاورزان را برای محصولی که همان سال از آنها خریداری کرده است، پرداخته و نه قیمت گندم را برای سال آبی آینده تعیین کرده است. در حالی که تاخیر در هر دو مورد، با قوانین موجود مغایرت دارد.
علیقلی ایمانی، مدیرعامل بنیاد ملی گندمکاران، در روزهای اخیر به باشگاه خبرنگان جوان گفته است که ۱۵۰ هزار میلیارد تومان، یا به عبارتی بیش از ۹۴ درصد مطالبات گندمکاران پرداخت شده و ۸ همت باقی مانده است. در عین حال بررسیهای نبض بازار نشان میدهد که کشاورزان از وضعیت موجود راضی نیستند.
آنها میگویند امسال تسویه مطالبات گندمکاران، با تاخیر بیشتری نسبت به سال گذشته انجام شده است. گندمکارانی از شمال و جنوب کشور به نبض بازار گفتهاند که دولت پول آنها و دیگر کشاورزان را در قالب پرداختهای خرد و در اقساط متعدد تسویه کرده است؛ در حالی که کمتر از ۱۵ روز مانده به سال آبی جدید، هنوز هم چند قسط از آن برای برخی باقی مانده. این در حالی است که گندمکاران، از همان ابتدا نیز از نرخ خرید تضمینی هر کیلو گندم (۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان) ناراضی بودند.
خاکشیر جایگزین گندم میشود؟
در چنین شرایطی، به ویژه با توجه به شیوه تسویه مطالبات گندمکاران، آنها میگویند کشت گندم، دیگر صرفه اقتصادی چندانی برای کشاورزان ندارد. در عین حال، برخی، تنها به دلیل آموزشهایی که از کودکی در مورد اهمیت معنوی این محصول دیدهاند، همچنان گندم میکارند، اما نسل جدید، اهمیت کمتری به چنین آموزههایی میدهد و ممکن است به دنبال کشت جایگزین برود.
در این میان، حساب و کتاب برخی کشاورزان قدیمیتر نیز با هم نمیخواند و آنها ناچار هستند در سال آبی پیش رو، محصول دیگری را جایگزین گندم کنند؛ به گفته بعضی از آنها، خاکشیر یکی از گزینههایی است که کشاورزان برخی مناطق به آن فکر میکنند (سال آبی، از اول مهر هر سال آغاز میشود و تا ۳۱ شهریور سال آینده ادامه دارد. کشت هر محصول در استانهای مختلف، با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه از تاریخ متفاوتی آغاز میشود.)
سود نهایی یک خانواده گندمکار؛ تنها ۳ درصد
اخگر، زن میانسالی است که به رسم خانوادگی، در شمال ایران گندم میکارد. او البته تولیدکننده بذر این محصول، برای استفاده دیگر کشاورزان است و با شرکتهای تعاونی روستایی قرارداد دارد.
به گفته این گندمکار شمالی، افرادی مانند او، امسال پول خود را راحتتر دریافت کردهاند؛ هر چند حجم محصول یا تناژی که از آنها خریداری شده، پایین بوده است. به همین دلیل در نهایت، با کسر هزینههایی که در سال جاری افزایش شدیدی داشتهاند، تنها حدود ۳ درصد سود برای خانواده او باقی مانده است.
چالش گندمکارانی که محصول خود را برای تولید نان فروختند
در عین حال، اخگر تاکید میکند، تسویه مطالبات گندمکارانی که مستقیم با دولت قرارداد داشتند و گندم خود را برای تولید محصولاتی همچون نان عرضه کردهاند، با چالشهای زیادی همراه بوده است.
او توضیح میدهد که دولت در قسط اول ۵۰ درصد مطالبات این گروه را تسویه کرده، اما مابقی پول گندمکاران، در قالب اقساط ۱۰ تا ۳۰ درصدی به آنها پرداخت شده است؛ در حالی که در این شیوه تسویه، کشاورز به سختی میتواند سرمایه لازم را برای تامین ابزار تولید و پرداخت بدهیهای خود، تامین کند.
افزایش قیمت نهادههای کشاورزی
به گفته این گندمکار اهل استان گلستان، وضعیت موجود نسبت به سال قبل بدتر شده و کشاورزان را ناراضی کرده است؛ به ویژه که آنها از قیمت مصوب خرید تضمینی نیز راضی نبودند و قیمت نهادههای کشاورزی هم در سال جاری افزایش شدید و چند برابری داشته است.
در عین حال، دولت برخی از این نهادهها را با قیمت یارانهای در اختیار کشاورزان قرار میدهد، اما حجم آن کافی نیست و آنها باید مابقی کود یا سم مورد نیاز خود را با تورم فزایندهای از بازار آزاد تامین کنند.
نسل جدید به دنبال کشت جایگزین میرود
اخگر بعد از همه این توضیحات به نبض بازار میگوید: «طبیعی است که در چنین شرایطی، من کشاورز به فکر سود و زیان خود باشم. مساله این است که تا همین امروز نیز بسیاری از کشاورزان تنها به دلیل ذهنیتی که نسبت به گندم به عنوان قوت مردم و برکت زندگی دارند، کشت این محصول را ادامه دادهاند.»
او تاکید میکند: «نسل جدید، اما به چنین موارد اهمیت کمتری میدهد. کشت گندم با توجه به نرخ خرید تضمینی و شیوه تسویه مطالبات گندمکاران، صرفه و بازدهی اقتصادی لازم را ندارد؛ بعید نیست که در چنین شرایطی جوانان به دنبال کشت جایگزین یا کاهش سطح زیرکشت بروند.»
بیش از ۲ ماه تاخیر در تسویه کامل مطالبات گندمکاران
هاشم، کشاورز دیگری در جنوب کشور است که از شرایط تسویه مطالبات گندمکاران گلایه جدی دارد.
او به نبض بازار توضیح میدهد که در روزهای پایانی خرداد، محصول گندم را به دولت تحویل داده، اما امروز که شهریور از نیمه گذشته است، هنوز حداقل دو قسط از پول خود را طلب دارد. در حالی که اقساط پرداختی نیز در قالب مبالغ خرد بوده است؛ حتی ۳ میلیون تومان.
این کشاورز اهل جنوب نیز تاکید میکند که شرایط از سال گذشته بدتر بوده؛ دولت البته وعده داده است که تسویه مطالبات گندمکاران تا پایان این ماه کامل میشود، اما هاشم به تحقق این وعده امیدی ندارد.
او در ادامه به نبض بازار میگوید: «زمانی که دولت، به موقع با کشاورز تسویه نمیکند، او در همه مراحل تولید ناچار به دریافت قرض و وام و در ادامه هم، پرداخت سود آنها میشود. ما به باید به کارگر پول بدهیم، نهادههای کشاورزی بخریم و ابزار و ماشین آلات سنگین اجاره کنیم؛ همه هم موارد هم هزینه دارد.»
به گفته هاشم، همان اقساط خردی هم که با فواصل طولانی پرداخت میشود، در دست کشاورز باقی نمیماند و صرف بازپرداخت بدهی و اقساط بانکی میشود.
محصولاتی که مشمول خرید تضمینی هستند، دردسر دارند
این کشاورز اهل استان فارس، میگوید باید کشت جدید خود را در اوایل آبان سال جاری آغاز کند و هنوز مشخص نیست که نرخ خرید تضمینی گندم در سال آبی آینده چقدر است؛ در حالی که این قیمت باید در ماه تیر اعلام میشد.
هاشم تاکید میکند: «من امسال یا گندم نمیکارم یا سطح زیر کشت را کاهش میدهم؛ نه تنها من، که صاحبان زمینهای زراعی اطراف نیز همین تصمیم را دارند. خود من احتمالا سراغ خاکشیر میروم؛ بیشتر همسایگان هم یا همین مورد را میکارند یا هر محصول دیگری که مشمول خرید تضمینی نباشد.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا سود خاکشیر از گندم بیشتر است، میگوید: «حتی اگر سود بیشتری نداشته باشد، دردسر کمتری دارد. چرا که تسویه آن را واسطهها به صورت آنی و حتی سر زمین انجام میدهند و کشاورز دیگر درگیر چالشهای خرید تضمینی با دولت نمیشود. در حالی که کشت محصولات مشمول این قاعده، مانند گندم، جو و کلزا دردسرهای زیادی دارد.»
به گزارش نبض بازار، گندم محصولی استراتژیک است که در تامین امنیت غذایی اهمیت زیای دارد. در عین حال عملکرد دولت در مساله تعیین نرخ خرید تضمینی و تسویه مطالبات گندمکاران، نگرانیهایی را در مورد کاهش کشت آن در سالهای آینده ایجاد کرده است. برخی کارشناسان میگویند اگر دولتها توان ادامه خرید تضمینی را ندارند، بهتر است با حذف یارانهها، در کنار تلاش برای بهبود فضای کسب و کار و کنترل تورم، قیمتگذاری دستوری را نیز متوقف کنند و موضوع را به ساز و کار بازار بسپارند.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش کشاورزان به جای گندم، خشخاش میکارند و تهدید امنیت غذایی با کشت خشخاش به جای گندم توصیه میشود.