به گزارش نبض بازار، تنگه هرمز، گذرگاهی باریک و حیاتی در جنوب ایران است که حدود یک‌پنجم نفت مصرفی جهان از آن عبور می‌کند. دانشکده مهندسی دانشگاه صنعتی شریف در مقاله‌ای به عنوان «جهان انرژی» به نقش تعیین‌کننده این گذرگاه در در امنیت عرضه جهانی نفت پرداخته است.

گزارش پیش رو، برخی از داده‌ها و یافته‌های مهم این مقاله را منعکس می‌کند.

عبور روزانه ۲۰ میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز

اﻫﻤﯿﺖ تنگه هرمز ﺑﻪوﯾﮋه در ﺑﺤﺮانﻫﺎ و درﮔﯿﺮیﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای دوﭼﻨﺪان ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭼﺮاﮐﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼل در ﺗﺮدد ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮد‌های ﺑﺮ ﺑﺎزار اﻧﺮژی، ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ و ﺣﺘﯽ ﺛﺒﺎت اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

طبق آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، در سال ۲۰۲۳ به طور متوسط روزانه ۲۰.۹ میلیون بشکه نفت خام از این مسیر ترانزیت شده که معادل حدود ۲۰ درصد مصرف جهانی است.

این رقم در سه‌ماهه نخست ۲۰۲۵ نیز نزدیک به ۲۰ میلیون بشکه در روز باقی ماند.

تأثیر جنگ ایران و اسرائیل بر تنگه هرمز

جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ (خرداد و تیر ۱۴۰۴)، هرچند به طور مستقیم مانعی برای عبور نفت از تنگه هرمز ایجاد نکرد، اما نگرانی از بسته شدن احتمالی این گذرگاه، موجب افزایش هزینه‌های بیمه و حمل‌ونقل شد. به گونه‌ای که تردد کشتی‌ها در تنگه هرمز، پس از اعلام آتش‌بس در ۲۴ ژوئن (۳ تیر)، به سرعت افزایش یافت و هزینه حمل نفت از خاورمیانه به چین حدود ۴۴.۵ درصد کاهش پیدا کرد.

بازار نفت نیز واکنش کوتاه‌مدتی به این جنگ نشان داد؛ بهای نفت برنت که در اوج درگیری‌ها تا ۸۱.۴ دلار افزایش یافته بود، بعد از آرام شدن اوضاع دوباره به زیر سطح پیش از جنگ بازگشت.

چنین روندی نشان می‌دهد که ﺑﺎزارﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻧﯽ، چندان ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻨﻮع ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژی و اﯾﺠﺎد زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﺳﺖ.

احتمال افزایش هزینه‌ها و ریسک‌های اقتصادی

شرکت‌های بزرگ کشتیرانی مانند Frontline اعلام کردند عبور از تنگه هرمز، تنها تحت اسکورت نظامی امکان‌پذیر است. این مساله باعث شد هزینه‌های بیمه و حمل‌ونقل به شکل چشمگیری افزایش یابد؛ به‌گونه‌ای که سهم بیمه از ارزش محموله‌ها که پیش از جنگ حدود ۰.۰۵ درصد بود، تقریبا دو برابر شد.

کارشناسان هشدار می‌دهند حتی تهدید بسته شدن این تنگه کافی است تا بازار نفت دچار شوک شود. تنها در یک روز، با بالا گرفتن نگرانی‌ها، قیمت نفت برنت بیش از ۷ درصد جهش کرد.

برخی سناریو‌های بدبینانه پیش‌بینی می‌کنند در صورت انسداد کامل تنگه، قیمت نفت می‌تواند تا۱۰۰ یا ۱۳۰ دلار و حتی بیشتر افزایش یابد.

تهدید رکود جهانی

بانک‌های بزرگ سرمایه‌گذاری مانند گلدمن ساکس نیز هشدار داده‌اند که در بدترین سناریوی پس از بسته شدن احتمالی تنگه هرمز، رشد اقتصاد جهانی ممکن است ۰.۳ درصد کاهش و تورم تا ۰.۷ درصد افزایش یابد. همچنین احتمال وقوع رکود در این شرایط تا ۳۰ درصد برآورد شده است.

مؤسسات مالی دیگر همچون مورگان استنلی و جی‌پی‌مورگان نیز درباره سقوط شدید بازار سهام در چنین وضعیتی هشدار داده‌اند.

مسیر‌های جایگزین؛ موجود، اما محدود

هرچند خطوط لوله‌ای، چون شرق-غرب عربستان و ابوظبی-فجیره در امارات امکان انتقال بخشی از نفت را فراهم می‌کنند، اما ظرفیت آنها (حدود ۳.۵ تا ۷ میلیون بشکه در روز) تنها بخش کوچکی از حجم عظیم صادرات عبوری از هرمز را پوشش می‌دهد.

کارشناسان معتقدند اهمیت استراتژیک تنگه هرمز تنها به حجم بالای انتقال انرژی محدود نمی‌شود، بلکه هرگونه اختلال جدی در آن می‌تواند به سرعت زنجیره‌ای از پیامد‌ها را در بازار انرژی، هزینه‌های جهانی حمل‌ونقل و حتی ثبات اقتصاد جهانی ایجاد کند.

به همین دلیل، هر بار که تنش‌ها در خاورمیانه شدت می‌گیرد، نگاه‌ها دوباره به این گذرگاه حیاتی دوخته می‌شود؛ هر چند اگر بسته شدن آن در حد گمانه‌زنی بماند، پیامد‌ها موقت و زودگذر است.