سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، سه کشور اروپایی حاضر در برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان) روز پنجشنبه ۶ شهریور، مصادف با ۲۸ اوت، با ارسال نامهای به شورای امنیت، فرایند فعالسازی مکانیسم ماشه را برای بازگشت تحریمهای این شورا علیه ایران آغاز کردند.
این در حالی است که آنها در هفتههای گذشته، امروز؛ یکشنبه ۳۱ اوت را آخرین مهلت برای کلید خوردن اسنپبک اعلام کرده بودند. به نظر میرسد بینتیجه بودن مذاکراتی که سهشنبه ۴ شهریور در سطح معاونان وزرای امور خارجه ایران و سه کشور اروپایی انجام شد، تاریخ آغاز این فرایند را جلو انداخته باشد.
در عین حال، مقامات انگلیس، فرانسه و آلمان، از مدتی پیش ایران را به آغاز فرایند مکانیسم ماشه تهدید میکردند. آنها مدعی بودند که ایران به تعهدات خود در برجام عمل نکرده است و با توجه به نزدیکی موعد پایانی این معاهده، چارهای غیر از فعال کردن این مکانیسم و بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت وجود ندارد.
گروهی در کشور، اما تلاش میکنند موضوع را بیاهمیت و بیتاثیر جلوه دهند. شخصیتهای سیاسی نیز پیش از این، تاکید داشتند که اروپا به دلیل عمل نکردن به تعهدات خود در برجام- بعد از خروج آمریکا- و ضعف و بی عملی در برابر این کشور، صلاحیت قانونی و اخلاقی اعمال اسنپبک را ندارد.
حالا، اما این فرایند آغاز شده است و دو طرف حدود یک ماه فرصت دارند که با تداوم مذاکرات، از نهایی شدن آن جلوگیری کنند.
سعید مشکات، کارشناس بازارهای مالی، اما به بهرهگیری مثبت از این فرصت چندان خوشبین نیست. او در گفتو با نبض بازار تاکید میکند، مکانیسم ماشه میتواند علاوه بر کاهش درآمدهای نفتی و ایجاد تلاطم در بازارهای ارز و طلا، تورم کالاهای اساسی را نیز افزایش دهد.
متن کامل این گفتوگو را در ادمه میخوانید.
تاثیر مکانسیم ماشه بر بازارهای ارز و طلا/ احتمال افزایش تورم کالاهای اساسی
کشورهای اروپایی فعالسازی مکانسیم ماشه را کلید زدهاند اما به نظر میرسد در داخل ایران، اجماعی در مورد میزان اهمیت و تاثیرگذاری آن وجود ندارد. نهایی شدن این فرایند کدام بخشهای اقتصادی را بیشتر درگیر میکند؟
اسنپیک در وهله نخست ممکن است فروش نفت ایران را با مشکلات جدی مواجه کند که در نتیجه آن درآمدهای ارزی کاهش مییابد. این موضوع میتواند روی بازار ارز و طلا و همچنین تجارت خارجی کشور اثرگذار باشد. حتی واردات کالاهای اساسی و صادرات محصولات پتروشیمی یا فولاد نیز از این فرایند تاثیر میگیرند.
حوزههایی که اشاره کردید، بسیار گسترده هستند اما بعضی افراد، فعال شدن مکانسیم ماشه را موضوع بیاهمیتی قلمداد میکنند. آیا ممکن است بخشهایی از اقتصاد آسیب کمتری از مکانیسم ماشه ببیند؟
بعید است که چنین احتمالی وجود داشته باشد. اقتصاد ایران به پول نفت وابسته است. به این معنا که دولت، درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت را وارد بخشهای مختلف از جمله صادرات و واردات کالاها و همچنین حوزههای صنعتی، خدماتی و کشاورزی میکند. در واقع، همه بخشهای اقتصادی از توزیع این درآمد منتفع میشوند، بنابراین زمانی هم که پول نفت کاهش پیدا کند، همه آنها تحت تاثیر قرار میگیرند؛ حالا هر یک به شکل و اندازهای. چنین اتفاقی در سال ۱۳۹۷ نیز رخ داد. قیمت دلار در آن زمان رشدی در حدود شش برابر را تجربه کرد؛ در حالی که در سالهای بعد شدت افزایش کمتر بود. دلیل اصلی چنین اتفاقی این بود که در آن مقطع، صادرات نفت ایران تقریبا صفر شد. در نتیجه نرخ دلار از حدود سه هزار تومان به ۱۹ هزار تومان رسید. مساله این است که هر زمان درآمد ایران از محل فروش نفت قطع شود یا کاهش شدیدی پیدا کند، نه تنها بخشهای مستقیم مثل واردات یا صادرات کالا تحت تاثیر قرار میگیرند، بلکه انواع فعالیتهای اقتصادی در حوزههای مختلف نیز از آن متاثر میشوند. چرا که درآمد عمومی کشور به طور کلی افت میکند.
در صورتی که با فعال شدن مکانیسم ماشه واردات کالاهای اساسی با چالش مواجه شود، میتوان انتظار داشت نرخ تورم این بخش نیز افزایشی باشد؟
صد در صد همین اتفاق رخ میدهد. زمانی که درآمدهای ارزی دولت کاهش پیدا کند، بودجه کمتری برای واردات کالاهای اساسی وجود خواهد داشت. در واقع، بخشهای دولتی نمیتوانند منابع لازم را برای اختصاص سهمیه ارز به این کالاها تامین کنند؛ در نتیجه ناچار میشوند، ارز را با نرخهای بالاتری تخصیص دهند که در تورم بخشی این حوزه تاثیرگذار است.
مکانیسم ماشه، تنگنای اقتصادی کشور را افزایش میدهد
گروهی که نسبت به آغاز اسنپبک بیتفاوت هستند، معتقدند همین امروز نیز اقتصاد ایران درگیر تحریمهای ثانویه آمریکاست. آیا در پاسخ میتوان گفت این فرایند میتواند فروش نفت را حتی با کمک واسطهها، با چالش جدی مواجه کند؟
ببینید قرار نیست فروش نفت ایران حتما به صفر برسد که بگوییم مکانیسم ماشه، تبعات منفی اقتصادی در پی دارد. مساله مهم این است که حجم فروش نفت و به دنبال آن درآمدهای ارزی کشور، در صورت اعمال اسنپبک، تا چه حد کاهش مییابد؟ گزارشهای مختلف نشان میدهد که ایران اکنون روزانه حدود 1.7 میلیون بشکه نفت صادر میکند. حتی اگر این میزان به نصف کاهش پیدا کند، تلاطم ارزی شدیدی در کشور رخ میدهد. مساله فقط هم فروش نفت نیست. برای مثال، شرکتهای حوزه پتروشیمی ممکن است ناچار شوند برای دور زدن تحریمها، تخفیفهای جدیدی را برای مشتریان خود تعریف کنند. در نتیجه صادرات غیر نفتی کشور میلیاردها دلار کاهش مییابد که تبعات منفی قابل توجهی برای اقتصاد کشور دارد؛ به ویژه به این دلیل که صنعت پتروشیمی، یکی از بخشهای مهم تامینکننده ارز در ایران است. در واقع کلیت مکانیسم ماشه، تنگنای اقتصادی کشور را تشدید میکند و این موضوع، تاثیر مستقیم خود را روی بازارهای مختلف نشان میدهد.
فعال شدن اسنپبک، چند سال از عمر ایرانیان را هدر میدهد
در شرایط کنونی و با توجه به سیگنالهایی که از دو طرف صادر میشود، آیا میتوان امیدوار بود که ایران، از فرصت یک ماهه پیش رو برای جلوگیری از نهایی شدن مکانیسم ماشه استفاده کند؟
مسئولان ایرانی 10 سال بود که میدانستند مهر ۱۴۰۴ میتواند موعد اعمال مکانیسم ماشه باشد اما در این بازه زمانی هیچ قدمی برای جلوگیری از آن بر نداشتند. متاسفانه فرایند تصمیمگیری سیاسی در کشور بسیار کند و کرخت طی میشود و بر مبنای فرصتکشی قرار دارد. به نظر نمیرسد اکنون نیز شرایط فرقی کرده باشد و از این فرصت یک ماهه استفاده مناسبی شود. من از خدا میخواهم مسئولان متوجه تهدید موجود باشند و دریابند که اگر مکانسیم ماشه فعال شود، حتی اگر فرصت برای مذاکره دوباره فراهم باشد، سالها طول میکشد که اجماع داخلی و خارجی برای اقدام موثر و خروج از تحریمها صورت بگیرد. این موضوع آسیبهای زیادی برای اقتصاد کشور در پی دارد و بار دیگر، چندین سال از عمر ایرانیان را تلف میکند؛ حتی اگر در این میان، اتفاقاتی دیگری مانند جنگ ۱۲ روزه رخ ندهد.
افزایش احتمال برخورد نظامی با فعال شدن مکانیسم ماشه
آیا صرف نهایی شدن اسنپیک، میتواند احتمال وقوع جنگ را افزایش دهد؟
بله، متاسفانه این امکان وجود دارد. مکانیسم ماشه، بندهای مربوط به لغو و تعلیق تحریمها را در برجام، ملغی میکند و ایران را به شرایط صدور شش قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت، بازمیگرداند. این فصل بر لزوم برخورد تاکید دارد که گام نخست آن سیاسی و اعمال انواع تحریمهاست. اگر این مرحله به نتیجه نرسد، احتمال برخورد نظامی وجود دارد. شش قطعنامه پیشین شورای امنیت، کشور را به لبه فاز نظامی رسانده بودند. در نتیجه، در صورت نهایی شدن مکانیسم ماشه، احتمال وقوع جنگ دوباره نیز دور از ذهن نیست.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش مکانیسم ماشه به معنای مرگ برجام و مذاکره است و آیا دعوت از ایران به منزله خروج ایران از فهرست سیاه FATF است؟ پیشنهاد میشود.