به گزارش نبض بازار ، صادرات برق ایران که پیشتر بخش قابل توجهی از نیاز کشورهای همسایه بهویژه عراق را تأمین میکرد، این روزها تقریباً به صفر رسیده است. در مقابل، واردات برق از مرزهای شرقی و شمالی بهطور بیسابقهای افزایش یافته و بنا به اعلام توانیر، حجم واردات بیش از پنج برابر صادرات شده است. این تغییر تراز تجاری در حوزه انرژی، نشانهای روشن از ناترازی جدی برق در داخل کشور است؛ ناترازیای که با هر موج گرما و اوجگیری مصرف، خود را آشکارتر میکند.
کارشناسان معتقدند وابستگی ۹۰ درصدی تولید برق به نیروگاههای گازی، ضعف سرمایهگذاری در دهه ۹۰ و راندمان پایین نیروگاهها باعث شده ایران با وجود منابع عظیم انرژی، ناچار به واردات برق شود. آنها هشدار میدهند واردات تنها مسکنی موقت است و تداوم این روند میتواند علاوه بر خروج ارز، ایران را در عرصه سیاسی و اقتصادی به کشورهای همسایه وابستهتر کند.
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در گفتوگو با نبض بازار تأکید کرد که بحران فعلی برق ریشه در وابستگی شدید به نیروگاههای گازی، ضعف سرمایهگذاری در دهه ۹۰، راندمان پایین نیروگاهها و سیاستهای غلط قیمتی دارد. او واردات برق را صرفاً راهحلی موقت دانست و هشدار داد که تداوم این روند، علاوه بر خروج ارز، ابزار چانهزنی ایران را در عرصه انرژی تضعیف خواهد کرد.
وابستگی شدید برق به گاز
مهرجو با اشاره به ساختار تولید انرژی در ایران گفت: «بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد برق کشور از نیروگاههای گازی تولید میشود. این وابستگی بالا باعث شده هر ناترازی در گاز، بلافاصله در تولید برق هم اثر بگذارد. در دو دهه اخیر مصرف گاز به شدت افزایش یافته، اما ظرفیت تولید متناسب با آن رشد نکرده است. نتیجه این شده که کشور در هر دو بخش با کمبود روبهروست.»
او یادآور شد: «در دهه ۹۰ شمسی طبق برنامه توسعه، باید سالانه ۵ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده میشد. اما کل توسعه در این دهه تنها ۷ تا ۸ هزار مگاوات بود، در حالی که پیشبینیها از نیاز به بیش از ۵۰ هزار مگاوات حکایت داشت.»
ناترازی برق در پیک مصرف
این کارشناس انرژی ناترازی برق را بهویژه در فصل گرما آشکار دانست و توضیح داد: «همانطور که در زمستان بحران گاز رخ میدهد، در تابستان هم بحران برق به اوج میرسد. نزدیک به یکسوم ظرفیت تولید برق کشور در فصل تابستان صرف سیستمهای سرمایشی میشود. در کنار این، حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد برق در شبکه انتقال و توزیع هدر میرود. راندمان نیروگاههای گازی هم در بهترین حالت ۳۰ درصد است، در حالی که در صورت تبدیل به سیکل ترکیبی، این عدد میتواند دو برابر شود.»
واردات برق؛ مسکن موقت یا راهکار پایدار؟
مهرجو با انتقاد از سیاستهای دهه گذشته گفت: «تحریمها سرمایهگذاری در بخش انرژی را محدود کرد، اما مهمتر از آن، قیمتگذاری دستوری انگیزه بخش خصوصی را از بین برد. دولت برق را ارزان میخرید، در حالی که هزینه تولید بهمراتب بیشتر بود. نتیجه این شد که نیروگاههای تجدیدپذیر زیانده شدند و هیچ سرمایهگذاری تمایلی به ورود به این بخش نداشت.»
این کارشناس انرژی واردات برق را صرفاً راهحلی موقتی برای عبور از پیک مصرف دانست و افزود: «سال گذشته با دستور رئیسجمهور استفاده از مازوت در نیروگاههای اطراف شهرها ممنوع شد. همین مسئله فشار بیشتری بر گاز وارد کرد و حتی در زمستان هم خاموشیها تکرار شد. این نشان میدهد که وابستگی همزمان به گاز و برق یک پاشنهآشیل جدی برای کشور است و سیاستگذاران باید به سمت تنوعبخشی حرکت کنند.»
تهدید وابستگی به واردات
به گفته مهرجو، ایران با داشتن بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، ظرفیت عظیمی برای توسعه انرژی خورشیدی دارد. او تأکید کرد: «کشورهایی مانند امارات و عربستان سرمایهگذاریهای کلانی در این حوزه انجام دادهاند، اما ایران هنوز عقب است. ما برای تأمین نیاز تابستانه، دستکم ۲۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر نیاز داریم. علاوه بر خورشیدی و بادی، انرژی زمینگرمایی در سبلان و ظرفیتهای آبی در شمال و جنوب کشور میتوانند بخشی از راهحل باشند.»
این کارشناس انرژی در پایان درباره پیامدهای واردات برق هشدار داد: «نخستین تهدید، خروج ارز از کشور است. در شرایطی که صنایع ایران به برق بیشتری نیاز دارند، وابستگی به کشورهای همسایه میتواند قدرت چانهزنی ما را در مسائل سیاسی و اقتصادی کاهش دهد. علاوه بر این، بخش عمده پرداختها برای واردات برق نه با ریال، بلکه با نفت و گاز انجام میشود که به معنای مصرف منابع نسلهای آینده است. این روند اگر ادامه یابد، میتواند به تهدیدی جدی برای امنیت انرژی ایران تبدیل شود.»