به گزارش نبض بازار، پدیده «اقتصاد تنهایی» به تحلیل هزینههای ملموس و ناملموس ناشی از انزوای اجتماعی میپردازد. گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان میدهد تنهایی نهتنها بحرانی بهداشتی، بلکه عاملی تخریبگر در نظامهای اقتصادی است. در اقتصاد سیاسی، این پدیده بازتاب ناکارآمدی ساختارهای اجتماعی، شکست بازار در تأمین خدمات عمومی و نابرابریهای سیستماتیک است که هزینههای آن بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بر دوش جامعه تحمیل میشود.
ابعاد همهگیری: آمارهای هشداردهنده: بر پایه گزارش ، ۱.۲WHO میلیارد نفر (۱۶.۶ درصد جمعیت جهان) با تنهایی مزمن روبهرو هستند. این آمار در نوجوانان بهویژه نگرانکننده است: ۲۴.۳ درصد دختران نوجوان خود را «تنها» میدانند، درحالیکه این رقم در سالمندان ۱۱.۸ درصد است. نکته، توزیع نامتقارن آسیبهاست: گروههای محروم (حاشیهنشینان، کمدرآمدها، افراد دارای معلولیت) بهدلیل دسترسی نابرابر به منابع اجتماعی، بیشتر در معرض تنهاییاند. رئیس کمیسیون ارتباطات WHO گفته است رسانههای دیجیتال بهجای پیوند اجتماعی، شکاف انسانی را عمیقتر کردهاند.
هزینههای انسانی و اقتصادی: زنجیره ویرانگر
پیامدهای سلامت ناشی از تنهایی، بار مالی سنگینی بر نظامهای بهداشتی تحمیل میکند:
- افزایش ۳۰ درصدی خطر بیماری قلبی و ۱۵ درصدی افزایش سکته مغزی (مطالعه دانشگاه هاروارد، ۲۰۲۳).
- مرگومیر سالانه ۸۷۱،۰۰۰ نفر در اثر عوارض مرتبط (WHO).
- کاهش ۵.۳ درصدی بهرهوری نیروی کار در افرادی با تنهایی مزمن (مطالعه مؤسسه گالوپ، ۲۰۲۲).
این آمارها نشاندهنده «شکست بازار» در ارائه کالاهای عمومی، چون فضاهای جمعی، برنامههای اجتماعی و سلامت روان است. بخش خصوصی انگیزهای برای سرمایهگذاری در این حوزهها ندارد و دولتها نیز غالبا آن را اولویت نمیدانند.
جوانان و سالمندان: دو قربانی اصلی در چرخه معیوب:
الف) نسل زومر: بحران سرمایه انسانی آینده: ۲۴.۳ درصد تنهایی در دختران نوجوان نهتنها سلامت روان، آینده اقتصادی را تهدید میکند. مطالعات بانک جهانی (۲۰۲۳) نشان میدهد دانشآموزان تنها، ۱۹ درصد کمتر احتمال ورود به دانشگاه دارند و ۲۷ درصد بیشتر در معرض بیکاری طولانیمدت هستند که به کاهش مهارتهای نرم (مانند کار تیمی) مرتبط است که در اقتصاد دانشبنیان حیاتی است.
ب) سالمندان: بار مالی نظام سلامت: اگرچه سالمندان کمتر «احساس» تنهایی میکنند، اما ۳۳ درصد آنان (برآورد WHO) دچار انزوای اجتماعیاند. این گروه بهدلیل پیوند با بیماریهای پرهزینه، چون زوال عقل (افزایش خطر تا ۵۰ درصد)، سالانه میلیاردها دلار هزینه مستقیم به سیستمهای بهداشتی تحمیل میکنند. در ایران، با رشد سریع سالمندی (۲۱ درصد جمعیت تا ۲۰۵۰)، این بار مالی میتواند بودجه سلامت را فلج کند.
مدلسازی هزینههای اقتصادی: نمونه ایران: با عدم وجود آمار رسمی از هزینههای تنهایی در ایران، میتوان با مدلسازی مبتنی بر دادههای جهانی و شاخصهای بومی، برآوردی ارائه داد:
- بر پایه سرانه هزینه سلامت روان در ایران (۲.۸ میلیون تومان در سال - وزارت بهداشت ۱۴۰۲) و برآورد ۱۰ میلیون ایرانی تنها (استناد به نرخ ۱۳.۵ درصدی جهانی و تعدیل جمعیتی):
- هزینه مستقیم سلامت: ۲۸،۰۰۰ میلیارد تومان در سال.
- کاهش بهرهوری: با فرض تاثیر ۳ درصد بر ۲۰ میلیون شاغل و متوسط حقوق ۱۲ میلیون تومان ماهانه:
- ضرر اقتصادی: ۸،۶۴۰ میلیارد تومان ماهانه (۱۰۳،۶۸۰ میلیارد تومان سالانه).
جمع کل تخمینی: ۱۳۱،۶۸۰ میلیارد تومان در سال (معادل ۱۱.۵ درصد بودجه عمومی ۱۴۰۳).
تجربه جهانی و غفلت ایران: نقد سیاستگذاری
کشورهایی مانند سوئد (با طرح ۳۰ میلیون یورویی) و ژاپن (تعیین «وزیر تنهایی») این بحران را در چارچوب اقتصاد سیاسی دیدهاند. اما در ایران:
- نبود سند ملی مقابله با تنهایی بهرغم شعارهای «اقتصاد مقاومتی».
- کمرنگبودن سلامت روان در بیمهها: پوشش ناکافی خدمات مشاوره.
- شکاف دیجیتالی: نبود زیرساخت برای ارتباطات مجازی ایمن، بهویژه برای سالمندان.
- تضاد سیاستی: تشویق به فرزندآوری درحالیکه ۳۸ درصد جوانان ایرانی (پیمایش ملی سلامت روان ۱۴۰۰) نشانههای افسردگی دارند.
دبلیو اچ اُهشدار میدهد: «نادیدهگرفتن سلامت اجتماعی، توسعه پایدار را ناممکن میکند». سرمایهگذاری در زیرساختهای اجتماعی (پارکها، مراکز محلی، برنامههای بیننسلی) نهتنها هزینه نیست، بازگشت سرمایهای با نرخ ۱ به ۶ (هر ۱ دلار هزینه، ۶ دلار صرفهجویی در سلامت و بهرهوری) دارد.
راهحلهای مغفول: از حرف تا عمل: راهبرد، ادغام سیاستهای اجتماعی با برنامههای اقتصادی ست: - مالیات بر فناوریهای انزوازا: عوارض بر پلتفرمهایی که الگوریتمهایشان تعاملات انسانی را کاهش میدهد. - معیار «شاخص رفاه اجتماعی» در ارزیابی پروژههای عمرانی. - حمایت از کسبوکارهای اجتماعمحور (کافهکتابها، باشگاههای محلی) با معافیتهای مالیاتی. در غیر این صورت، اقتصاد تنهایی، چون موریانه، پایههای توسعه را از درون میپوساند.