به گزارش نبض بازار، پس از تثبیت قدرت طالبان در ۲۰۲۱، تدابیر سختگیرانه اتخاذ شد که برجستهترین آن ممنوعیت تریاک در آوریل ۲۰۲۲ بود. این ممنوعیت با هدف همسو کردن رژیم با انتظارات بینالمللی و کاهش تجارت غیرقانونی اتخاذ شد. بهرغم این سیاست جسورانه، ممنوعیت بیشتر به ایجاد اختلالات متعدد در بازار انجامید تا فروپاشی کامل اقتصاد مواد مخدر.
تأثیر ممنوعیت تریاک
ممنوعیت تریاک در ۲۰۲۲ زنجیره ارزش تریاک را به کلی تغییر داد. اگرچه هدف این اقدام، حذف تولید مواد مخدر و جلب رضایت جامعه بینالمللی بود، اجرای قوانین از یک سو ناکافی بود و از سوی دیگر کشاورزان که تحت فشارهای اقتصادی و ناامنی غذایی قرار داشتند، به مناطقی دورافتاده متمایل شدند. تولید پنهانی تریاک همچنان ادامه یافت حتی اگر در حجمهای کاهشیافته، بوده باشد. همچنین، ذخایر تریاکی که در سالهای قبل برداشت شده بودند، در حفظ جریان بازار نقش داشتهاند.
تولید تخمینی تریاک در افغانستان (تن)
نوسانات قیمت و سازگاریهای بازار
کاهش تولید تأثیر فوری بر افزایش قیمتها داشت. با کاهش عرضه به دلیل ممنوعیت، دینامیکهای بازار باعث افزایش شدید قیمت تریاک گردید. در اوج عدم قطعیت در ۲۰۲۳، قیمت تریاک به حدود ۹۰۰ دلار به ازای هر کیلوگرم رسید؛ این افزایش به دلیل کمبود کالا و هزینههای بالای قاچاق اتریاک ذخیره شده در بازارهای بینالمللی بود. اما در ۲۰۲۴، با ضعف در اجرای سیاستها و ظهور روشهای پنهانی توسط کشاورزان برای دور زدن ممنوعیت، قیمتها به گونهای تثبیت شده و مقداری کاهش یافتند.
قیمت متوسط تخمینی تریاک (دلار آمریکا به ازای هر کیلوگرم)
تخمین درآمد و روند مواد مصنوعی نوظهور
با وجود تلاشهای طالبان برای از بین بردن تولید تریاک، تجارت مواد مخدر همچنان از ارکان اقتصاد زیرزمینی افغانستان باقی مانده است. در ۲۰۲۱، درآمد حاصل از تریاک بین ۱.۸ تا ۲.۷ میلیارد دلار تخمین زده میشد. اگرچه ممنوعیت در ۲۰۲۲ این درآمد را کاهش داد، اما از طریق استفاده از ذخایر موجود و همچنین رشد تدریجی تولید مواد مصنوعی همچون متامفتامین، روند بهبودی جزئی رقم خورد. افزایش تقاضای جهانی برای متامفتامین، قاچاقچیان و تولیدکنندگان افغان را به تنوعبخشی عملیات تشویق کرده و درآمدهای اضافی را افزوده است.
تخمین درآمد از اقتصاد مواد مخدر افغانستان (میلیارد دلار)
پیامدهای سیاسی-اجتماعی و تأثیرات منطقهای
مسئله اقتصادی برای کشاورزان افغان به ریسکی پرمخاطره تبدیل شده است. با افزایش فقر و ناامنی غذایی، کشاورزی به واسطه درآمدهای کمتر نسبت به سودآوری از کشت تریاک، جذابیت خود را از دست داده است. اجرای ناکارآمد و گاه تردیدآمیز قوانین طالبان، که در برخی موارد حتی مجوز ضمنی فروش تریاک در بازارهای قانونی را میدهد، نشان از چالشهای ساختاری عمیق در کشور دارد. در بسیاری ولایتها، تریاک در کنار کالاهای مصرفی روزمره در بازارهای محلی به فروش میرسد؛ مسألهای که باعث کاهش نارضایتی عمومی و پایداری این اقتصاد غیرقانونی شده است.
تأثیرات منطقهای نیز قابل توجه است. نقش افغانستان به عنوان منبع اصلی تریاک، زنجیرههای تأمین هروئین در سطح جهان را تحت تأثیر قرار میدهد. اگرچه برخی تحلیلگران انتظار داشتند ممنوعیت، جریان هروئین را در سطح بینالمللی متوقف کند، اما ذخایر تریاک و شبکههای قاچاق مقاوم، تأمین کالا را به صورت نوسانی ادامه دادهاند. علاوه بر این، با انتقال کشت از مناطق مرکزی به مناطق دورافتاده و حتی مرزی در نواحی همچون بدخشان یا بخشهایی از پاکستان، دینامیکهای منطقهای پیچیدهتر شده است. کنترل مرزها و تلاشهای بینالمللی جهت مقابله با قاچاق، به طور مداوم به چالش کشیده شدهاند.