مهدی عسلی که هم اکنون به‌عنوان استاد اقتصاد سیاسی انرژی و بازار نفت و گاز در یکی از دانشگاه‌های خارج از ایران تدریس می‌کند، به سه پرسش درباره «تلاش ریاض برای صدور نفت شیل آمریکا به آسیا»، «ضرورت ظرفیت‌سازی سازمان کشورهای صادرکننده نفت» و «سرنوشت توافق اوپک و غیراوپک» پاسخ گفت.
گفت‌وگو با مدیرکل سابق امور اوپک و روابط با مجامع انرژی در ادامه می‌آید:
آقای دکتر، شبکه خبری بلومبرگ به‌تازگی به نقل از منابع آگاه مدعی شده است که آرامکو از طریق یکی از شرکت‌های وابسته خود در آمریکا، امکان ارسال نفت خام آمریکا به بازار آسیا در ماه فوریه را بررسی کرده است. ارزیابی شما از تلاش ریاض برای صدور نفت شیل آمریکا به کشورهای آسیایی چیست؟
می‌توان گفت عربستانی‌ها خود را برای عرضه سهام شرکت آرامکو در بازارهای مالی دنیا آماده می‌کنند و سعودی آرامکو به تدریج مانند دیگر شرکت‌های نفت و گاز عمل می‌کند که سهام آنها در بازار عرضه شده و ارزش آن به مدیریت حرفه‌ای و سودآوری این شرکت‌ها در بازارهای جهانی نفت بستگی دارد. با این تفاوت که احتمالا منابع مالی آرامکو از بسیاری از شرکت‌های نفت و گاز دنیا بیشتر است، زیرا تولید و صادرات نفت خام و فرآورده‌های آن بیشتر است. این اقدام‌ها را شاید بتوان بخشی از راهبردهای عربستان برای آماده شدن آرامکو برای ایفای نقش بین‌المللی قوی‌تر دانست. از سوی دیگر، این اقدام برای تضمین منافع بلندمدت این شرکت و به‌طور کلی عربستان است.
به نظر من، عربستان نمی‌تواند تولید خود را افزایش دهد، یا به دلایلی که اعلام نشده است تولید خود را افزایش نمی‌دهد و از سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام خود در خشکی طی ۲ سال گذشته به طور مستمر کاسته است. به همین دلیل برای حفظ مشتریان خود در بازارهای در حال گسترش آسیا از یک سو و حضور در بازار انرژی آمریکا از سوی دیگر، این راهبرد هوشمندانه را اتخاذ کرده است.
هم اکنون حضور عربستان در صنعت نفت شیل آمریکا به این کشور اطلاعات لازم را برای موضع‌گیری بهتر در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) خواهد داد تا از طریق آن بر بازار نفت خام تاثیر گذارد. مثلا هم اکنون بحث آن است که نفت شیل آمریکا در چه سطح قیمتی می‌تواند دوباره به سرعت افزایش یابد و سبب سقوط قیمت‌ها شود. حضور آرامکو در بازار نفت شیل آمریکا اطلاعات درونی دقیقی از هزینه‌های تولید، فرآیند و دینامیک ارتقای فناوری‌های تولید و سرمایه‌گذاری‌های بازارهای مالی در این صنعت، سودآوری و ریسک‌های این سرمایه‌گذاری‌ها را در اختیار عربستان قرار خواهد داد که می‌تواند به موضع‌گیری‌های موثرتری در بازارهای نفت و اوپک و در نتیجه مدیریت تصمیم‌های اوپک به نفع آن کشور کمک کند.
نبود سرمایه‌گذاری در کشورهای تولیدکننده نفت یکی از نگرانی‌های عمده مصرف‌کنندگان در آینده است، در شرایط کنونی چقدر ظرفیت‌سازی اوپک ضروری به نظر می‌رسد؟
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی از جمله سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع نفت و گاز جهان طی سه سال گذشته به دلیل قیمت‌های پایین نفت (نسبت به سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۱) به‌طور میانگین حدود ۲۰ درصد در سال کاهش یافته است. البته عملکرد کشورهای عضو اوپک به طور نسبی بهتر از کشورهای غیرعضو اوپک بوده است، آن هم به دلیل هزینه‌های کمتر تولید نفت اوپک در مقایسه با غیراوپک است که به کشورهای عضو اوپک به‌ویژه اعضای خاورمیانه‌ای این سازمان امکان سودآوری حتی در قیمت‌های پایین را می‌دهد. از اینجا می‌توان به نگرانی مصرف‌کنندگان پی برد، زیرا تصور می‌کنند با رشد تقاضا از سوی کشورهای آسیایی و نبود ظرفیت‌سازی‌ها، قیمت نفت در سال‌های آینده جهش دیگری را تجربه کند که به برخی از این کشورها فشار اقتصادی زیادی وارد می‌کند.
باید به این نکته هم توجه کرد که اتفاقا در قیمت‌های پایین نفت، کشورهای عضو اوپک به‌ویژه ایران و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس بهتر می‌توانند در رقابت با کشورهای غیرعضو اوپک سرمایه‌ها و فناوری‌های جهانی را در صنایع نفت و گاز خود جذب کنند و اگر این اتفاق نمی‌افتد، حداقل در مورد کشورهایی مانند ایران، عراق و کشورهای شمال آفریقا به دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذاری در این کشورها و ناشی از بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی در آنهاست.
درباره ایران به نظر می‌رسد چنانچه روابط بین‌المللی کشور عادی و با ثبات شود و مراودات مالی کشور با مراکز مالی دنیا به حال عادی بازگردد، می‌توانیم شاهد جهشی در سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنعت نفت و گاز کشور باشیم که برای بازسازی و روزآمدی فناوری‌های تولید و پالایش به‌شدت به این سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی نیاز دارد.
سرنوشت توافق اوپک و غیر اوپک چه خواهد بود و اقتصادی شدن تولید شیل اویل چقدر این توافق را تهدید می کند؟
توافق بین کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک برای حفظ توافق کاهش تولید نسبت به سطح تولید پاییز ۲۰۱۶ تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید شده و به ظاهر رعایت می‌شود. گزارش‌ها حاکی از اعاده تعادل در بازار نفت و نزدیک شدن سطح انبارهای نفت و فرآورده‌های کشورهای توسعه یافته به سطح میانگین پنج ساله گذشته است.
تا زمانی که عربستان سعودی نتواند تولید خود را افزایش دهد یا به دلایلی مایل به افزایش تولید نباشد، سعی می‌کند توافق اوپک و غیر اوپک را تمدید کند تا سهم بازارش را به نفع رقبای داخل و خارج اوپک از دست ندهد و قیمت‌های نفت را در سطح دلخواه خود نگه دارد که به تازگی گزارش‌هایی آن را حدود ۷۰ دلار برای هر بشکه دانسته است.
اما نباید فراموش کرد که در بازار کنونی، عامل نفت‌های غیرمتعارف یا شیل اویل در عمل اثربخشی اوپک در قیمت‌های بالا را از بین برده است و اتفاق نظر وجود دارد اگر قیمت‌های نفت برای مدت زمان لازم برای سرمایه‌گذاری‌های ایجاد ظرفیت جدید تولید نفت شیل بالا بماند با افزایش تولید نفت شیل که چرخه سرمایه‌گذاری- تولید کوتاه‌تری نسبت به نفت متعارف دارد، قیمت‌ها بار دیگر کاهش خواهد یافت، بنابراین عقل سلیم حکم می‌کند که برای جلوگیری از این وضع ناخوشایند، اوپک و متحدان غیر اوپک، با افزایش تولید مانع افزایش قیمت‌های نفت به سطوحی شوند که به تولید بیش از اندازه نفت خام غیرمتعارف و کاهش تقاضا برای نفت خام اوپک بینجامد. به همین دلیل نیز در روزهای اخیر مقام‌های مسئول روس از جمله وزیر انرژی آن کشور از ضرورت انعطاف‌پذیر بودن کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک متعاهد درباره کاهش سطح انبارهای نفت و گاز سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) به سطح پنج سال گذشته سخن گفته و یادآوری کرده‌اند که رشد اقتصادی و افزایش سطح تقاضای جهانی ضرورت حفظ انبارهای نفت بالاتر از میانگین سطح پنج سال گذشته را ایجاب می‌کند. نباید فراموش کرد که مدیریت عرضه نفت از سوی اوپک و تاکید بر رعایت سهمیه‌های تولید برای زمانی که قیمت‌های نفت کاهش می‌یابد، معنی پیدا می‌کند و در شرایط ثبات بازار و افزایش تدریجی قیمت‌های نفت، افزایش تولید کشورهای عضو نسبت به سهمیه‌های تولید توافقی اگر هم تشویق نشود با اغماض و چشم پوشی روبه‌رو می‌شود. بنابراین در ماه‌های آینده احتمالا شاهد افزایش تولید روسیه، قزاقستان و حتی آن عده از کشورهای اوپک که قادر به افزایش تولید خود هستند، مانند عراق، خواهیم بود. این شرایط فرصت خوبی برای کشور ما برای افزایش ظرفیت‌های تولید نفت خود بود، زیرا می‌توانست به سهم بازار خود بدون تاثیر منفی بر قیمت‌ها بیفزاید.
منبع :شانا