به گزارش نبض بازار-سهم خودروهای برقی هنوز در ایران بسیار ناچیز است. در ایران «سهم بازار خودروهای برقی کمتر از ۱٪» است. اگرچه با واردات و مونتاژ بیشتر خودروهای برقی توسط خودروسازان سهم خودروهای برقی در حال افزایش است. در نتیجه، ایران با وجود ظرفیت بازار، از نظر زیرساخت، سیاست حمایتی، و رقابت بینالمللی در حوزه EV عقبتر از بسیاری از کشورهای منطقه است.
رشد خودروهای برقی در خاورمیانه
در منطقه خاورمیانه، بازار خودروهای برقی در وضعیت توسعه اولیه است، اما چشمانداز بلندمدتی بسیار مثبت دارد. برای مثال، در منطقه خلیج فارس (GCC) پیشبینی شده که سرمایهگذاریها و رشد بازار با نرخ مرکب سالانه (CAGR) حدود ۸٪ تا ۱۰٪ باشد. Cognitivemarketresearch دریکی از گزارشهای خود بیان کرده که بازار EV در خاورمیانه و آفریقا در سال ۲۰۲۴ حدود ۸٫۳ میلیارد دلار بوده و تا سال ۲۰۳۱ به حدود ۱۴٫۹ میلیارد دلار خواهد رسید. در این منطقه، کشورهای ثروتمند از نفت، مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی، در زیرساخت شارژ، سیاستهای تشویقی و همکاری با سازندگان خارجی فعال شدهاند. با این وجود، چالشهایی نیز وجود دارد؛ مانند هزینههای بالای بیمه برای خودروهای برقی مثلاً در امارات، بیمه EVها میانگین ۷۲٪ بیشتر از خودروهای بنزینی است و زیرساختی که هنوز جامع نیست.
بازار جهانی: تحول بزرگ در حال وقوع
در سطح جهان، بازار خودروهای برقی وارد فاز رشد سریع شده است. بنا بر گزارش International Energy Agency (IEA)، فروش خودروهای برقی بنزینی/پلاگ‑این در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۷ میلیون دستگاه رسیده و نسبت به سال قبل بیش از ۲۵٪ رشد داشته است. سهم بازار خودروهای برقی از فروش خودروهای جدید بیش از ۲۰٪ شده است. در چین، بیش از نیمی از خودروهای فروختهشده در ۲۰۲۴ برقی بودهاند. از منظر اندازه بازار، بر اساس یکی از گزارشها، بازار جهانی خودروهای برقی در سال ۲۰۲۵ حدود ۳۹۳ میلیارد دلار ارزیابی شده و تا دهه آینده ممکن است به تریلیونها دلار برسد. در این مقیاس، ایران و خاورمیانه به عنوان مناطق «فرصتدار ولی عقبمانده» شناخته میشوند.
فرصت، تهدید و توصیهها
اگر کشورها و شرکتهای ایرانی بخواهند در این بازار سهم معنادار داشته باشند، باید توجه ویژه به زیرساخت شارژ، مقررات حمایتی، تولید داخلی با کیفیت جهانی و جاذبه برای سرمایهگذاری خارجی داشته باشند. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که ایران به واردکننده صرف خودروهای برقی تبدیل شود، به جای اینکه تولیدکننده و صادرکننده باشد. بازار خودروهای برقی در ایران با وجود پتانسیل بالا، با چند خطر ساختاری و عملیاتی جدی روبهرو است که میتواند رشد آن را محدود کند و سرمایهگذاران و خریداران را با ریسک مواجه سازد.
فقدان قطعات یدکی و زنجیره تأمین ضعیف
یکی از مهمترین چالشها، کمبود قطعات یدکی و وابستگی به واردات از خارج است. خودروهای برقی نسبت به خودروهای بنزینی به قطعات تخصصی مانند باتری، کنترلرهای الکترونیکی و موتورهای برقی نیاز دارند. با توقف واردات برخی قطعات، تعمیر و نگهداری این خودروها با مشکل مواجه میشود و خطر «خودروی بلااستفاده» افزایش مییابد.
تحلیلگران بازار هشدار میدهند که کمبود قطعات و تأخیر در تأمین ممکن است اعتماد مصرفکنندگان را کاهش دهد و پذیرش خودروهای برقی در ایران را کند کند.
خدمات پس از فروش، شامل تعمیرات تخصصی، ضمانت و پشتیبانی نرمافزاری، در ایران هنوز در مراحل اولیه است. بسیاری از خودروهای برقی وارداتی یا تولید داخلی، فاقد شبکه گسترده نمایندگی و مراکز خدماتی هستند. این مسأله نه تنها رضایت مشتری را کاهش میدهد، بلکه میتواند ریسک خرابی طولانیمدت و کاهش ارزش خودرو را افزایش دهد.
یکی از چالشهای اساسی دیگر، زیرساخت شارژ خودروهای برقی است. تعداد ایستگاههای شارژ در سطح کشور بسیار محدود است و پوشش جغرافیایی مناسبی ندارد. حتی در شهرهای بزرگ، ایستگاههای شارژ سریع کافی نیستند و رانندگان با نگرانی از عدم دسترسی به شارژ در سفرهای بین شهری مواجه هستند. این وضعیت نه تنها کاربری خودروهای برقی را محدود میکند، بلکه رشد بازار را به شدت کند میسازد.
وابستگی به فناوری خارجی
اکثر خودروهای برقی در ایران وابسته به فناوری خارجی هستند؛ چه خودروهای وارداتی و چه محصولات داخلی که تحت لیسانس تولید میشوند. هرگونه قطع همکاری با تأمینکنندگان خارجی یا تحریمهای جدید میتواند زنجیره تولید، خدمات و حتی صادرات خودروهای برقی را با بحران مواجه کند.
به طور کلی، بازار خودروهای برقی در ایران در مسیر رشد قرار دارد، اما خطرات عملیاتی و زیرساختی قابل توجه هستند. فقدان قطعات یدکی، کمبود خدمات پس از فروش، محدودیت ایستگاههای شارژ و وابستگی فناوری خارجی میتوانند رشد سریع و پایدار این بازار را مختل کنند. تا زمانی که دولت، بخش خصوصی و سرمایهگذاران روی زیرساختها، تولید قطعات داخلی و شبکه خدماتی گسترده سرمایهگذاری نکنند، پذیرش خودروهای برقی در ایران همچنان با ریسک بالا برای مصرفکننده و سرمایهگذار همراه خواهد بود.
کارشناسان چه میگویند؟
علی براتی، کارشناس خودرو، در رابطه با نوسانات اخیر بازار به «نبض بازار» گفت:
در چند وقت اخیر بازار خودرو رو به رشد بوده است. علت آن هم مشخص نیست، اما بعد از جنگ که تصور میشد رکود بازار را بگیرد، اما معاملات نسبی انجام میشود. مشتری در بازار برای خودروهای ایرانی و چینی وجود دارد. مشتری حاضر در بازار هم بیشتر مصرفکننده است. وقتی مصرفکننده واقعی در بازار باشد، سرمایهگذار هم به بازار کشیده میشود. سرمایه حاضر در بازار، باعث میشود رشد قیمت در مونتاژیها بیشتر شود. شما تصور کنید عده زیادی پولهایشان را به بازار خودرو آوردهاند، مسلماً بازار سمت بالا حرکت میکند که این جماعت هم سود کنند.
او افزود: در بین خودروهای ایرانی، استقبال از تمام خودروها وجود دارد، اما قیمتهایشان منطقی نیست. ایران خودرو و سایپا خیلی بی رویه رشد قیمت دادهاند. الان فاصله اختلاف بازار و کارخانه خیلی زیاد است. سه ماه قبل فاصله ایران خودرو با بازار ۸۰ میلیون بود، اما الان به بیش از ۳۰۰ میلیون رسیده است.
براتی درباره خرید و فروش خودروهای خارجی گفت: خودروهای خارجی هم قیمتهای باثباتی دارند و در چند وقت اخیر قیمتشان اصلاح شده است. قیمتهای فعلی تا حدی منطقی است. در بین خارجیها خودروهای برقی بازار خوبی پیدا کردهاند. واردات این خودروها نیز افزایش یافته و زیرساختهای آن هم خوب است. الان در تهران درگاههای شارژ قابل توجهی نصب شدهاند و فست شارژها نیز وجود دارند. در جاده تهران-اصفهان هم چند جایگاه وجود دارد. شما در هر قیمتی بخواهید برقی وجود دارد. جک و لونا برقی روی محدوده ۱ تا ۱.۶ میلیارد وجود دارد. بی.ام؛ و برقی هم چندین میلیارد موجود است. خودروهای آلمانی هم که وارد شدند، بازارشان بد نیست.