به گزارش نبض بازار- صنعت فولاد این روزها دیگر ضد ضربه نیست و عوامل متعددی بر روند آن تأثیر منفی میگذارند. مزیتهای نسبی این صنعت هم با توجه به شرایط کشور و چالشهای اقتصاد کلان، تحت تأثیر قرار گرفته است. شناخت عوامل مؤثر بر کاهش روند تولید و موانع این صنعت، نقشه راه روشنتری نسبت به آینده فولاد ارائه میکند. این روزها فولادیها در تب و تاب شناخت این عواملاند و دومین همایش سالانه فولاد نیز به بحرانهای این صنعت اختصاص یافته است. انرژی، اقتصاد کلان و چالشهای زیرساختی سه تهدید بزرگ در مسیر فولاد ایران هستند که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
انرژی، نخستین عامل کاهش تولید
بیش از یکسال است که مسأله انرژی در صنعت فولاد از زبان تمامی کارشناسان تکرار میشود. قطع برق مکرر این صنعت در کنار چالشهای آبی و گازی در تابستان و زمستان، صنعت فولاد را از مزیت نسبی انرژی بی بهره کرده است. مشخصاً فروردین ۱۴۰۴ بود که بر خلاف تصور، برق صنایع قطع شد و فولادیها با کاهش تولید جدی مواجه شدند. مجموعههایی هم که نیروگاه ساخته بودند، با هشدار دولت مواجه شدند و برقشان در اختیار شهرها قرار گرفت. در جریان همایش سالیانه فولاد نیز به این موضوع اشاره شد.
مدیر زیرساخت ایمیدرو در رابطه با مصرف آب صنعت فولاد گفت: «آب مصرف شده در فولاد ارزش افزوده بیشتری از کشاورزی دارد و این گزاره که صنعت آب را مفت مصرف میکند، درست نیست. صنعت ۷۰ درصد هزینه انرژی خود را میپردازد.»
این صحبت در حالی مطرح میشود که هنوز به طور دقیق مشخص نیست صنعت فولاد کشور چه میزان آب برای تولید هر تن فولاد مصرف میکند و هر بار یک آمار متفاوت و عجیب از مصرف آب منتشر میکنند. از سوی دیگر طرح انتقال آب به صنایع فولاد نیز نتوانسته چالشهای این صنعت را حل کند. انتقال آب نه تنها فولادیها را راضی نکرده بلکه شهروندان نیز نگران توسعه این صنعت در حاشیه شهرها و عدم قطع برداشت آب از مناطق مرکزی توسط صنایع فولادند.
برق کارخانههای فولاد فصل سختتری از چالشهای انرژی این کارخانه هاست. نرخهای متعدد برق، انواع مختلف برق ارائه شده از برق سبز تا دیگر انواع آن و بی توجهی وزارت نیرو به تعهدات خود، بخشی از مشکلات برقی صنایع فولاد محسوب میشوند. فولادیها دیگر انگیزه چندانی برای سرمایهگذاری در نیروگاه نیز ندارند، زیرا دولت چندان به مطالبات آنها توجهی ندارد و برق تولیدی آنها را در اختیار شهرها قرار میدهد.
چالش آب و برق، اما متعلق به تابستان است. آنچه در زمستان پیش روی صنایع فولاد قرار دارد، مسأله گاز است. گازی که به نظر میرسد با توجه به ناترازی چند سال اخیر، در زمستان ۱۴۰۴ هم قطع شود. با توجه به اینکه هنوز سوز زمستان فرانرسیده، کمتر صحبتی درباره گاز فولادیها مطرح میشود. اگرچه چندی پیش خبری مبنی بر سرمایهگذاری فولادیها در میادین جنوب مطرح شد. در ادامه نشست سالیانه فولاد به این موضوع هم اشاره شد.
محمدکاظم صباغی، مدیر خدمان فنی فولاد مبارکه در رابطه با چالشهای ورود به صنعت گاز گفت: «افزایش نرخ برق در مقایسه با نرخ فولاد ۳۸ برابر است. محدودیت برق فولاد مبارکه از فروردین امسال تا پایان شهریور نیز ۹۵ تا ۱۰۰ درصد بوده است. ما هنوز نتوانستهایم حاکمیت را قانع کنیم که گاز خوراک صنعت فولاد است نه انرژی؛ پس از گذشت ۳ سال هنوز نتوانستهایم به میادین گازی ورود کنیم.»
حمل و نقل و زیرساخت
صنعت فولاد فقط به معدن و کارخانه خلاصه نمیشود. در فاصله معدن و کارخانه عامل مهمتری به نام جاده وجود دارد. حمل و نقل فولاد یکی از مهمترین عوامل تولید است که در سالهای اخیر مورد بی توجهی قرار گرفته است. برخی مدعیاند که دولتی بودن مسأله راه از هوا تا زمین، باعث کند شدن روند توسعه مسیر فولاد شده است، اما فولادیها در این حوزه هم با وجود حضور دولت، مشارکت کردهاند. نقش فولادیها در صنعت ریلی کشور به حدی است که به گفته برخی از فعالان این حوزه، ۳۵ درصد راه آهن کشور در اختیار این صنعت قرار دارد. مشخصاً فولاد مبارکه دارای شرکتی به نام توکا ریل در زیرمجموعه خود است که در این زمینه فعالیت میکند. اما آنچه امروز در مسأله حمل و نقل فولاد مهم است، ایجاد زیرساخت جادهای منسجم و تقویت سیستم ریلی برای حمل و نقل ایمن و پایدار است. فولاد نمیتواند منتظر جاده و راننده بماند و راه آهن بخش مهمی از این مسیر است.
محمد سیاوشی، رئیس کارگروه حمل و نقل ریلی اتاق بازرگانی در نشست سالیانه فولاد مطرح کرد: «لجستیگ ایران ۱۶ درصد تولید ناخالص داخلی را دربرمی گیرد و این در حالی است که استاندارد آن در جهان هشت درصد است، در نتیجه در لجستیک رتبه ۱۲۳ جهانی را داریم. بدون کار عمیق هزینههای لجستیک ۲۰ درصد پایین میآید و با کار عمیق این رقم به ۵۰ درصد میرسد. ۷۰ درصد لجستیک ایران در جادهها صورت میگ یرد و با هنوز از پتانسیل ریلی استفاده نکردیم.»
طبق صحبتهای فوق، زیرساخت حمل و نقل فولاد کشور هیچ تناسبی با میزان تولید آن ندارد. چنین مسألهای نشان میدهد توسعه در ایران روندی کاملاً نامتوازن را طی کرده است. کشورهای رقیب ایران شاید فولاد کمتری تولید کنند، اما دسترسیها و زیرساختهای آن آنقدر کامل است که عوامل فنی روند تولید و توزیعشان را با چالش مواجه نکند. به نوعی فولاد نباید در کارخانه محصور شود.
اقتصاد جهانی، اقتصاد داخلی
عامل دیگری که صنعت فولاد را عمیقاً تحت تأثیر قرار میدهد، مسأله اقتصاد داخلی و خارجی است. اقتصاد داخلی کشور در سالهای اخیر درگیر تورم و رکود شدیدی شده که فولاد را نیز از خود متأثر کرده است. نتیجه این تورم و رکود، کاهش ساخت و ساز بوده که به نوعی مهمترین مشتری فولاد هم به حساب میآید. صنعت ساختمان بزرگترین مشتری است که فولادیها پیدا کردهاند و حالا با بحران اقتصادی داخلی، این صنعت هم دیگر خریدار همیشگی فولاد نیست. در بعد اقتصاد خارجی نیز، موضوع مکانیسم ماشه راه صادرات فولاد را محدودتر میکند. در کنار این موضوع مسأله رکود جهانی فولاد، نقش آفرینی بیشتر چین و فولادساز شدن مقاصد صادراتی ایران، باعث کاهش تولید فولاد داخلی شدهاند. کاهش تولید نسبی مقدمه کاهش تولید عمده در سالهای پیش رو است، زیرا ایران نه تنها مشتریهای خارجی خود را از دست خواهد داد بلکه در داخل نیز بازار مطلوبی برای فروش پیدا نمیکند.