به گزارش نبض بازار، نباید به اتوبوس صرفا به عنوان یک وسیله نقلیه بین جادهای یا شهری نگاه کرد. اتوبوس یک مسئله اقتصادی است که بحرانی شدن اقتصاد در کشور، در این پدیده خود را به خوبی نشان میدهد. در کشورهای توسعه یافته این روند کاملا متفاوت است و استفاده از یک اتوبوس مدرن، نیازمند درگیرشدن تمامی نهادها و جذب سرمایه عظیم نیست. در هر حال امروز در کنار ناترازی برق و گاز، با ناترازی اتوبوس هم مواجه هستیم که قابل بررسی است.
ناترازی از کجا شروع شد؟
اگر مخاطب استفاده از اتوبوس بین جادهای در سالهای اخیر بوده باشید، ضعیف شدن کیفیت آنها از سال ۱۴۰۰ به بعد را به راحتی احساس کردهاید. به مرور زمان به علت تداوم تحریمها و افزایش نرخ ارز، عمر ناوگان افزایش یافت و اتوبوس جدیدی نیز وارد نشد. اتوبوسهای جدید هم در صورت واردات، به علت قیمت بالا چندان مخاطبی پیدا نکردند. سرمایهگذارها به جای بلوکه کردن پولشان در یک اتوبوس که همواره خطر تصادف و کمبود قطعه و کمبود مسافر و ... را به دنبال دارد، بازارهای جذاب دیگری را دنبال میکنند.
در حال حاضر یک اتوبوس وارداتی نزدیک به ۳۰ میلیارد تومان قیمت دارد که چندان هم در دسترس همگان نیست. از سوی دیگر کمبود قطعات اصلی و گران شدن آنها نیز رانندگان و صاحبان اتوبوسها را با مشکلات جدیتر مواجه کرد که انگیزه حضور در شبکه مسافری را از آنها گرفت. اتوبوسها این روزها ترجیح میدهند که به عنوان سرویس ادارات، کارخانهها و تورهای گردشگری به کار گرفته شوند. همین موضوع باعث کمبود اتوبوس و بازگشت به دوران ایستادن در صف بلیط شده است.
زمان تشدید ناترازی
در دوران اربعین و نوروز، ناترازی اتوبوس شدت بیشتری به خود میگیرد. در دو سال اخیر نیز برای جبران این ناترازی، از کشور ترکیه و عراق تعداد اتوبوس جهت طی کردن دوران اربعین، نهادهای مربوطه قرض گرفتهاند. این درحالیست که گمرک در سال گذشته اعلام کرده بود: «۳۵ دستگاه اتوبوس اظهاری برای تسهیل در تردد زوار اربعین حسینی از گمرکات بازرگان و تهران با حداقل تشریفات و با کمترین زمان ممکن ترخیص شده است. از این تعداد، ۲۱ دستگاه اتوبوس از گمرک تهران و ۱۴ دستگاه اتوبوس از گمرک بازرگان پس از اظهار و اخذ مجوزهای مربوطه، در سریعترین زمان ممکن ترخیص شد.»
۳۵ اتوبوس نتوانست به کلی این مشکل را حل کند و باز هم شاهد ناترازی جدی در این زمینه هستیم. طبق برآورد برخی از کارشناسان، نزدیک به ۵ هزار اتوبوس برای جبران نسبی ناترازی در این بخش نیاز است.
کدام اتوبوسها وارد شدند؟
طبق گفته برخی از کارشناسان، از شرکت آلمانیمان، تعدادی اتوبوس وارد ایران شده است. این اتوبوسها، اما آنقدر زیاد نبودند که جبران ناترازی را انجام دهند. از سوی دیگر قیمت بالا و کمبود قطعات نیز این اتوبوسها را با بحرانهای جدی مواجه کرد.
اتوبوس فنسر از برند اسکانیا هایگر نیز یکی دیگر از وارداتی هاست. موتور اف تی پی ۹ لیتری، ۶ سیلندر که حدوداً ۴۰۰ اسب بخار قدرت تولید انرژی دارد، بخشی از مشخصات فنی این اتوبوس است. مشکل، اما بر سر قیمت آن است. اتوبوسی که در سال گذشته ۲۰ میلیارد تومان قیمتگذاری شده و باز هم برای مصرفکنندهها اتوبوس گرانی محسوب میشود.
کارشناسان چه میگویند؟
عبدالرضا فتاحی، رئیس کانون انجمنها و شرکتهای مسافربری، درباره وضعیت فعلی ناترازی اتوبوسها به «نبض بازار» گفت: «ما چندین هزار اتوبوس را به علت مشکلات مالی و نرخهای پایین از دست دادهایم. در حال حاضر ۶ هزار اتوبوس فعال در جادهها داریم که نسبت به نیاز کشور عدد کمی است و باید افزایش یابد. با وجود تحریمها و گرانی و مشکلات ارزی نیز اتوبوس جدید وارد نمیشود. الان اتوبوس جدید که از اروپا وارد کشور شود نزدیک ۳۵ میلیارد تومان قیمتگذاری میکنند. این عدد یعنی هرکسی سمت سرمایهگذاری اتوبوس نخواهد رفت. رانندهها تلاش دارند بیشتر به سمت سرویس شرکتهای خصوصی، معادن و تورهای گردشگری بروند که سود بیشتری دارد. به علت عدم به روزرسانی نرخ توسط دولت، رانندهها دیگر تمایلی برای حضور در جادهها و حمل و نقل مسافر ندارند.»
وی در ادامه در رابطه با عمر بالا ناوگان مسافربری بیان کرد: «سرمایهگذارها به خاطر پایین بودن کرایه، کمبود و گرانی قطعات و چالشهای فنی از این بازار فرار میکنند. اتوبوسهای ما نیز کهنه شدهاند و عمر ناوگان به ۱۵ الی ۱۷ سال رسیده است. اتوبوسهای اسکانیا، بنز و ولوو بازار ایران را در اختیار دارند. اگرچه تعداد کمی اتوبوس «مان» از خارج وارد کردند، اما چندان نتوانست بر ناترازی بازار اثر بگذارد. این اتوبوسها به علت کمبود قطعات و عدم نمایندگی در کشور، حدوداً زمین گیر شدهاند. اتوبوسهایی هم که در حال حاضر استفاده میشوند، قیمشان از از ۶ تا ۱۵ میلیارد به طور میانگین و نوسانی قیمتگذاری میشود.»
رئیس کانون انجمنها و شرکتهای مسافربری درباره عدم همخوانی نرخ بلیط با قیمت اتوبوس اظهار داشت: «نرخ بلیط اتوبوس در ایران پایین است و دولت نیز اجازه به روزرسانی آن را نمیدهد. مثلاً بلیط مسیر اهواز به تهران ۵۵۰ هزار تومان است در حالیکه اگر نفر برکیلومتر محاسبه شود، باید به ۱ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان برسد. این وضعیت باعث شده رانندهها دیگر انگیزهای برای تردد در این مسیرها نداشته باشند.»
فتاحی در پایان درباره هزینههای جانبی اتوبوس گفت: «هزینههای فنی اتوبوس در سالهای اخیر بسیار بسیار افزایش داشته است. طبق شنیدهها لاستیک اتوبوس با کیفیت خوب در هر جفت به ۱۰۰ الی ۱۵۰ میلیون تومان رسیده است. با این هزینهها دیگر برای راننده صرفه اقتصادی ندارد که با بلیط ۳۰۰ یا ۵۰۰ تومانی مسافر جا به جا کند. باید این نرخها اصلاح شود تا رانندهها با انگیزه بیشتری به این کار بپردازند.»