به گزارش نبض بازار،مالیات یک اجبار مالی است که توسط دولت برای تأمین هزینه‌های عمومی یا دولت از افراد یا شرکت‌ها دریافت می‌شود. عدم پرداخت، فرار یا مقاومت در برابر پرداخت مالیات، ممکن است موجب مجازات قانونی شود. 

به تازگی، گزارشی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس در باب هزینه‌های قابل قبول و بخشودگی‌ها در مالیات بر مجموع درآمد، منتشر شده است. در این گزارش، به بررسی چگونگی تعیین بخشودگی‌های مالیاتی و هزینه‌های قابل‌قبول در سیستم مالیات‌ستانی و اهمیت آن از منظر طراحی مالیات بر مجموع درآمد، پرداخته شد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، هزینه‌های قابل‌قبول و بخشودگی‌های مالیاتی، می‌توانند به عنوان نوعی تخفیف مالیاتی محسوب شوند. موارد یادشده، در جهت جلوگیری از فشار‌های مالیاتی به قشر فقیر، افزایش برابری در جامعه و اهداف خاصی همچون خیریه اعمال می‌شوند.

منظور از هزینه‌های قابل قبول، آن دسته از هزینه‌هاست که از مجموع درآمد افراد کسر می‌شوند تا درآمد مشمول مالیات افراد به دست آید. از جمله هزینه‌های قابل‌قبول در کشور‌های جهان، می‌توان به هزینه‌های درمان و دارو، آموزش فرزندان، اجاره مسکن یا بهره وام خرید مسکن، کمک به خیریه و برخی از حق بیمه‌ها اشاره کرد. بخشودگی نیز در واقع همان معافیت پایه است که بخشی از مجموع درآمد افراد در محاسبه مالیات، لحاظ نمی‌شود. این بخشودگی‌ها مبالغی هستند که متناسب با هزینه زندگی افراد محاسبه شده و از درآمد مشمول مالیات، خارج می‌شوند. در طراحی سیستم‌های مالیاتی، می‌توان به جای بخشودگی از اعتبار مالیاتی استفاده کرد. اعتبار مالیاتی مبلغی است که از بدهی مالیاتی اولیه کسر می‌شود تا مالیات قابل پرداخت به دست بیاید.

مبالغ دیگری نیز وجود دارند که به صورت اخذ در منبع یا بر اساس عملکرد سال‌های گذشته مؤدیان مالیاتی، در انتهای دوره مالیاتی به مثابه اعتبار مالیاتی در نظر گرفته می‌شوند که به آن مالیات علی‌الحساب گفته می‌شود. مالیات علی‌الحساب نیز می‌تواند بدهی مالیاتی افراد را کاهش دهد. در واقع، در بسیاری از خانوار‌های متعلق به دهک‌های پایین‌تر درآمدی، بخش عمده‌ای از درآمد افراد صرف هزینه‌های ضروری مثل مسکن و درمان و سایر هزینه‌هایی می‌شود که برای خانوار‌ها غیرقابل اجتناب هستند. بنابراین، وضع مالیات بر مخارج ضروری خانوارها، امری غیرعادلانه است. درحال‌حاضر نیز بسیاری از دولت‌ها اجازه می‌دهند که هزینه‌هایی مثل هزینه‌های درمان و اجاره منزل، قبل از محاسبه مالیات از مجموع درآمد افراد کسر شود. درنتیجه این بخشودگی‌ها و هزینه‌های قابل‌قبول، باید طوری محاسبه شوند که هزینه‌های ضروی، مشمول مالیات نشوند و عدالت بیشتری در جامعه برقرار شود.

در گزارش منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌ها، نظام مالیاتی کشور‌های آمریکا، فرانسه، آلمان، ژاپن، استرالیا، فنلاند، کره جنوبی، نروژ و چین بررسی شده است. از هزینه‌های قابل‌قبول در برخی از این کشور‌ها که از درآمد مشمول مالیات کسر می‌شوند، می‌توان به پس‌انداز‌های واریزشده به حساب‌های بازنشستگی، مهریه پرداختی به همسر سابق، حق بیمه درمانی خویش‌فرمایان، مخارج تحصیلات، بهره پرداختی بابت وام‌های دانشجویی، پرداخت‌های خیرخواهانه، خسارات حوادث و سرقت، هزینه‌های رفت‌وآمد تا محل کار، سفر‌های کاری و وعده‌های غذایی مربوط به کسب‌وکار، هزینه‌های مسکن، مالیات کلیسا، هزینه‌های مربوط به معلولان و سایر هزینه‌های ضروری اشاره کرد.

گاهی نیز برای تشویق مردم به تولید کالا‌های عمومی و مشارکت در فعالیت‌های عام‌المنفعه، دولت می‌تواند هزینه‌های ناشی از این فعالیت‌ها را در زمره هزینه‌های قابل قبول لحاظ کند. در این حالت، دولت با چشم‌پوشی از مقدار کمی از درآمد مالیاتی خود، شرایط احداث زیرساخت‌هایی مثل مدارس را بدون انجام هزینه‌های مستقیم دولتی فراهم می‌کند. در ایران نیز کمک به مراکز خاص مانند دانشگاه‌ها، هلال احمر، کمیته امداد و... به عنوان هزینه قابل قبول در نظر گرفته می‌شود. البته ضروری است که برای جلوگیری از پول‌شویی یا فرار‌های مالیاتی، فعالیت‌های خیریه و عام‌المنفعه شفاف، قابل مشاهده و قابل اندازه‌گیری باشند و همچنین واگذاری آن به مردم صرفه اقتصادی داشته باشد.

درحال‌حاضر، در ایران مالیات بر مجموع درآمد اشخاص وجود ندارد و برای پایه‌های مالیاتی جداگانه، تخفیفات متفاوتی لحاظ شده است. از این رو لازم است که در کنار وضع مالیات بر مجموع درآمد از طریق تلفیق پایه‌های مالیاتی مختلف، بخشودگی‌ها و هزینه‌های قابل‌قبول نیز در نظر گرفته شوند. لازم به ذکر است که در ایران فهرستی طولانی از معافیت‌های مالیاتی وجود دارد که بسیاری از آن‌ها غیرضروری است و باعث از دست رفتن سهم بزرگی از درآمد‌های مالیاتی دولت می‌شود. این معافیت‌های بی‌مورد، علاوه بر کاهش درآمد‌های دولت و افزایش کسری بودجه، تاثیر منفی بر کارآیی اقتصادی بر جای می‌گذارند. در نتیجه لازم است که این بخشودگی‌ها، جایگزین برخی از این معافیت‌های غیرضروری شوند. در نظام مالیاتی کنونی کشور ما، بخشودگی سالانه مالیات بر حقوق و دستمزد با بُعد خانوار رابطه‌ای نداشته و برای همه مؤدیان، یکسان در نظر گرفته می‌شود.

این مساله باعث می‌شود خانوار‌هایی با مجموع درآمد یکسان که دارای دو یا چند عضو شغل هستند، از دو یا چند بخشودگی استفاده کنند، اما خانوار‌های دارای یک شاغل از یک بخشودگی استفاده کنند و مالیات بیشتری بپردازند. یکی از معیار‌های مناسب برای محاسبه بخشودگی‌های مالیاتی، تعداد اعضای خانواده‌هاست. هرچه تعداد اعضای خانوار بیشتر باشد، طبیعتا هزینه‌های ضروری خانوار نیز افزایش خواهند یافت. همچنین، هزینه‌های درمانی کمرشکن یا حوادثی مانند آتش‌سوزی و زلزله می‌توانند توان پرداخت مالیات افراد را کاهش دهند. در نتیجه ضروری است که هزینه‌های مرتبط با درمان بیماری‌ها یا خسارات ناشی از حوادث، از درآمد مشمول مالیت افراد کسر شود.

منبع: دنیای اقتصاد