۴ اسفندماه بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای رسمی از دوبرابر شدن سهمیه ارز مسافرتی خبر داد که همان زمان با انتقادهایی مواجه شد؛ مبنی بر اینکه این تصمیم با توجه به شکاف بین نرخ ارز در بازار آزاد و رسمی منطقی نیست، اما بانک مرکزی از موضع خود کوتاه نیامد و ۱۵ اسفندماه با تکذیب آمارهای غیرکارشناسی و نادرست در قبال تخصیص و افزایش سرانه ارز مسافرتی، هدف اصلی اجرای این سیاست ارزی را مطابق قانون، مدیریت تقاضای بازار ارز در پایان سال آن‌هم در بستر مبادلات رسمی ارز کشور اعلام و تأکید کرد: پاسخگویی به تقاضای ارز مسافرتی به‌عنوان یکی از سرفصل‌های ارز خدماتی تعریف شده در مقررات ارزی کشور، براساس نرخ مرکز مبادله ارز و طلای ایران کاملا در چارچوب قوانین جاری بوده و مسبوق به سابقه است.

اما این پایان ماجرا نبود؛ چراکه انتشار تصاویر و ویدئوهایی در گیت خروجی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی نشان از ازدحام مسافران برای دریافت ارز مسافرتی با نرخ نیمایی داشت و این فرضیه را تقویت کرد که برخی به جای سفر کردن، دنبال گرفتن ارز ارزان با نرخ نیمایی هستند؛ هرچند که بانک مرکزی گفت سازوکار تخصیص ارز مسافرتی هوایی نیز به‌گونه‌ای طراحی شده تا ارز تخصیصی صرفا به متقاضیان با نیاز واقعی یعنی به مسافران بعد از درگاه خروجی فرودگاه و پس از خروج از مرز هوایی فرودگاه‌های بین‌المللی کشور پرداخت شود.

۴۸ ساعت پرنوسان

در ۴۸ ساعت گذشته با انتشار تصاویر و ویدئوهایی از شلوغ شدن صف تقاضا برای ارز مسافرتی در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی بار دیگر انتقادها از بانک مرکزی بالا گرفت تا اینکه علی خضریان، نماینده تهران در مجلس در شبکه اجتماعی ایکس خبر داد: «پس از پیگیری از دستگاه‌های مسئول در دولت، مطلع شدم خوشبختانه با ورود آقای رئیس‌جمهور در موضوع ارز مسافرتی، توزیع این رانت ناعادلانه متوقف می‌شود و قطعا مطالبه بعدی این است که با تصمیم‌گیران حراج منابع ارزی در شرایط جنگ اقتصادی که موجب آسیب اقتصادی و اجتماعی شد، برخورد شود.»

درحالی‌که بانک مرکزی نسبت به این ادعا سکوت اختیار کرده بود، ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت در گزارشی با عنوان «تخصیص ارز مسافری ادامه دارد» خبر داد: با وجود اینکه تنظیم سیاست‌های ارزی کشور انحصارا در اختیار بانک مرکزی قرار دارد و تصمیمات ارزی نیز صرفا از طرف این بانک باید اعلام شود، اظهارنظر اشتباه یک نماینده مجلس درباره توقف تخصیص ارز مسافرتی سبب شد از صبح امروز وضعیت بازار اسکناس ارز کمی ملتهب شود و روند نزولی نرخ ارز در بازار غیررسمی که از روز گذشته شروع شده بود، متوقف شود.

چرا نرخ نیمایی برای ارز مسافرتی؟

سؤال اصلی این بود که چرا بانک مرکزی منابع ارزی در اختیارش را با نرخ نیمایی و با اختلاف بیش از ۱۰ هزار تومان نسبت به بازار آزاد به مسافران سفرهای هوایی خارجی می‌فروشد؟ استدلال بانک مرکزی اما این است که نادیده گرفتن تقاضای ارز مسافرت هوایی نه‌تنها باعث حذف این تقاضا نمی‌شود، بلکه متقاضیان را به سمت بازار غیررسمی سوق داده و با افزایش فشار تقاضا، قیمت در بازار غیررسمی افزایش می‌یابد؛ بازاری که سیاستگذار ارزی آن را غیرقانونی و قاچاق می‌داند.

تاراج ارزی یا سامان بازار؟

منتقدان سیاست ارزی بانک مرکزی می‌گویند که افزایش سرانه ارز مسافران هوایی به متقاضیان سفر از ۵۰۰ به ۱۰۰۰ یورو که از ۷ اسفندماه اجرا شده، باعث تاراج منابع ارزی کشور می‌شود، اما مدافعان این ادعاها را رد می‌کنند و با دفاع از بانک مرکزی می‌گویند: اگر این بانک اقدام به پوشش نیاز ارز مسافرتی نمی‌کرد، متقاضیان به بازار آزاد می‌رفتند که باعث افزایش قیمت می‌شد.

اختلاف دیگر بر سر میزان تخصیص ارزی است که در روزهای منتهی به پایان سال و تعطیلات نوروز ۱۴۰۳ قرار است به مسافران سفرهای هوایی به کشورهای دیگر داده شود. بانک مرکزی می‌گوید که در بازه زمانی ۱۵ اسفند سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین امسال صرفا ۳۴ هزارو ۴۴۹ نفر از ایرانیان به مسافرت خارجی رفته بودند.

با این استدلال اگر تعداد سفرهای ۱۵ اسفند امسال تا ۱۵ فروردین سال آینده به ۴۰ هزار نفر برسد و به ازای هر نفر هم ۱۰۰۰ یورو داده شود، پیش‌بینی می‌شود که ۴۰ میلیون یورو با نرخ نیمایی اختصاص یابد.

گذشته از اینها چالش دیگر بر سر نرخ ارز و افزایش دوبرابری سرانه هر مسافر است و باید دید که آیا قرار است تجدیدنظری در این سیاست صورت گیرد یا نه؟ البته تغییر این سیاست چندان هم آسان نیست؛ چراکه از قبل افراد متقاضی ریال خود را نزد بانک‌ها گذاشته و چمدان بسته و راهی فرودگاه شده‌اند و تنها چند ساعت باقیمانده تا پرواز به کشورهای خارجی نگران این هستند که آیا ارز با نرخ نیمایی به آنها داده می‌شود یا نه؟

پاسخ بانک ملی به شایعه‌ها

صالحی، رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام‌خمینی(ره) در واکنش به ویدئوی وایرال شده در فضای مجازی درخصوص ایجاد صف برای دریافت ارز مسافری می‌گوید: ویدئوی منتشرشده برای روز چهارشنبه ۱۶اسفند۱۴۰۲ است که به‌دلیل عدم‌اطلاع‌رسانی از سمت فرودگاه نسبت به پروازهای موجود اتفاق افتاد که دیگر تکرار هم نشد. متأسفانه در بازه زمانی ۹صبح تا حدود ساعت ۱۰:۳۰صبح همان روز ۱۲پرواز هماهنگ شده بود که طبیعتا با هجوم مسافران روبه‌رو شدیم.

به‌گزارش مهر، وی افزود: اگر هر پرواز به‌طور میانگین حدود ۲۰۰نفر مسافر داشته باشد نزدیک به ۲هزارو۴۰۰ مسافر وارد سالن شده بود که این موضوع بدون هماهنگی با بانک ملی صورت گرفت، اما اگر مدیریت فرودگاه از قبل به بانک اطلاع می‌داد ما این مسئله را مدیریت می‌کردیم؛ به‌طوری که بدون ایجاد ازدحام افراد ارز مسافرتی خود را دریافت می‌کردند.

صالحی تأکید کرد: هنگام ایجاد ازدحام مسافران، همکاران ما در فرودگاه امام مستقر شدند و بعد از گذشت یک ساعت از این موضوع هیچ ازدحامی در فرودگاه امام خمینی برای دریافت ارز مسافرتی وجود نداشت که آرشیو دوربین‌های مستقر در فرودگاه گواه این موضوع است.

رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام‌خمینی(ره) تأکید کرد: در آن روز سامانه‌ها به هیچ عنوان قطعی نداشت، بلکه به‌دلیل ازدحام مجبور شدیم پرداخت‌ها را به‌صورت دستی انجام دهیم تا از شلوغی‌ها بکاهیم که خوشبختانه در عرض یک‌ساعت این اتفاق ساماندهی شد.

وی تأکید کرد: بعدازظهر همان روز هیچ ازدحامی در فرودگاه وجود نداشت و در زمان کوتاهی که ازدحام ایجاد شد ما به تمامی افراد ارز اختصاص دادیم و هیچ فردی بدون دریافت ارز از فرودگاه خارج نشد.

صالحی با اشاره به این موضوع که در حال حاضر فرایند پرداخت ارز مسافرتی روال عادی دارد و مسافران به‌راحتی ارز خود را دریافت می‌کنند، گفت: هم‌اکنون طبق روال، افراد ارز مسافرتی خود را دریافت می‌کنند و مشکلی در باجه‌های فرودگاه وجود ندارد و مسافران بدون هیچ صف و معطلی ارز مورد نیاز خود را می‌گیرند.