به گزارش نبض بازار، با عاملیت بانک کشاورزی در سال جاری، 7.2 میلیون تن گندم به ارزش حدودی 830 هزار میلیارد ریال از از کشاورزان خریداری شده و وجوه گندم به حساب کشاورزان واریز شده است .گندم به عنوان غله استراتژیک در ایران و جهان، نقش محوری در تامین امنیت غذایی کشور دارد و بانک کشاورزی با هدف حمایت از تولید در بخش کشاورزی و کمک به تامین امنیت غذایی کشور، با تمام توان برای اجرای هرچه بهتر عاملیت خرید تضمینی گندم در سطح کشور تلاش می‌کند.
همچنین بانک کشاورزی در راستای جایگزینی ابزار‌های نوین تامین مالی تعهدی و اعتباری به جای روش‌های سنتی و نقدی پرداخت میلیارد‌ها ریال تسهیلات برای خرید نهاده‌های زراعی را در دستور کار دارد.
«کشاورزی قراردادی» بر بستر پلتفرم مدیریت زنجیره تامین چیست؟
در قالب کشاورزی قراردادی، کشاورز می‌تواند نهاده‌ها و خدمات مورد نیاز خود را به صورت اعتباری و بدون پرداخت وجه نقد، از سازمان‌های ذیربط تامین کند و پس از برداشت محصول و تحویل آن به دولت، این هزینه‌ها از محل وجوه خرید تضمینی محصول کسر می‌شود.
آنگونه که مدیرعامل بانک کشاورزی درباره بستر پلتفرم مدیریت زنجیره تامین می‌گوید بانک کشاورزی تجربه‌های موفق کشاورزی قراردادی را در سال‌های گذشته نیز داشته است و امسال در راستای سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی و بر اساس نقشه راه و شیوه‌نامه‌های بانک مرکزی، اجرای کشاورزی قراردادی گندم و تامین مالی زنجیره‌ای را بر بستر پلتفرم مدیریت زنجیره تامین با رویکرد اعتباری و با استفاده از ابزار‌های نوین تعهدی نظیر گواهی اعتبار مولد (گام)، کیف پول و کارت اعتباری، گشایش اعتبار ریالی و ضمانت نامه، در دستور کار قرار داده است.
مدل اعتباری جایگزین اتکا به منابع نقدی می‌شود
مدل پیشنهادی تامین مالی بانک کشاورزی برای کشاورزی قراردادی، به صورت اعتباری و با کمترین اتکا به منابع نقدی انجام می‌شود.
مزایای جریای اعتباری به جای منابع نقدی چیست؟
مدل یا جریان اعتباری می‌تواند از طریق گردش جریان اعتباری، راهکار موثری برای جبران کمبود منابع مالی بانک‌ها برای حمایت از بخش کشاورزی و نیز کمک بزرگی به تامین امنیت غذایی کشور به واسطه افزایش پایداری تأمین نهاده‌ها باشد.
در روش‌های جدید تامین مالی، فاکتور‌های خدمات کشاورزی و نهاده‌ها به صورت الکترونیک ایجاد می‌شود
در روش تامین مالی اعتباری از انعقاد قرارداد‌های کاغذی و مراجعات حضوری تا حد زیادی کاسته می‌شود و همچنین فاکتور‌های خدمات و نهاده‌ها به صورت الکترونیک ایجاد و توسط بانک کشاورزی از محل اعتبار تخصیصی تسویه می‌شوند.
کدام یک از خدمات کشاورزی در پلتفرم تامین مالی پوشش داده می‌شود؟
در حال حاضر خدمات ارائه شده بر بستر پلتفرم تامین مالی، شامل بیمه محصولات و خرید کود است که با هماهنگی شرکت بازرگانی دولتی، شرکت خدمات حمایتی کشاورزی و صندوق بیمه کشاورزی انجام می‌شود.
هدفگذاری خرید همه مواد اولیه و نهاده‌ها بر بستر پلتفرم مدیریت زنجیره تامین
بانک کشاورزی هدفگذاری‌هایی را برای توسعه خدمات کشاورزی بر بستر پلتفرم مدیریت زنجیره تامین انجام داده و در سال‌های آتی، خرید همه مواد اولیه و نهاده‌ها و ارائه کلیه خدمات مورد نیاز از جمله خرید سموم، انجام آزمایشات خاک، خدمات مکانیزاسیون، خدمات گیاه پزشکی، خرید بذر گواهی شده، خدمات آموزشی، فنی، توسعه‌ای، دانش‌بنیان، تحقیقاتی بر بستر این پلتفرم انجام شوند.
کشاورزی قراردادی چیست؟
یکی از شیوه‌ها و راه‌هایی که از سال ۲۰۰۱ میلادی توسط فائو ارائه شده است، «کشاورزی قراردادی» است. کشاورزی قراردادی در ابتدا به عنوان یک رابطه قراردادی در زمینه فعالیت‌های کشاورزی که در قالب قرارداد‌های مشخص میان «کشاورزان» و «خریداران» منعقد می‌شود، تعریف می‌شود، اما ماهیت حقوقی این رابطه صرفاً میان یک فروشنده و خریدار قابل تفسیر نیست. بلکه ایجاد کننده زمینه همکاری مستمری است که در نظام حقوقی ایران بیشترین شباهت را به عقد مشارکت دارد و یک ساختار مشارکت تجاری را ایجاد می‌کند.
کشاورزی قراردادی، دو نوع «تعهد» را در مقابل هم قرار می‌دهد. تعهد کشاورز به تامین حجم و کیفیت تولید مشخص شده محصول در قرارداد و تعهدات خریدار به تحویل گرفتن محصولات و پرداخت ارزش آن بر اساس قرارداد.
در کشاورزی قراردادی، کشاورز با یک شرکت یا سرمایه‌گذار قرارداد می‌بندد و در مدت زمان تولید محصول، سرمایه‌گذار حمایت‌های نقدی و نهادهای از کشاورز انجام می‌دهد و در نهایت محصول را به قیمتی که ابتدا توافق کرده‌اند، خریداری می‌کند.
چشم‌انداز بازار جهانی تامین مالی بخش کشاورزی در سال‌های پیش‌رو
فرشید فرخ‌نژاد، مدیرعامل بانک کشاورزی در زمینه کشاورزی قراردادی و شیوه جدید تامین مالی می‌گوید آسیب جدی به محصولات کشاورزی در اثر موج گرمایش زمین، بی ثباتی روزافزون در بازار جهانی غلات و دورنمای نگران‌کننده تورم قیمت مواد غذایی، موجب شده است تا مفاهیمی، چون «کشاورزی پایدار» و «امنیت غذایی» در کمتر از یک دهه، از فضای گمنامی نسبی به جریان اصلی اخبار و مرکز توجهات جهانی تبدیل شوند.
در عین حال و در همین بازه زمانی، سرمایه‌گذاری‌های جهانی در زمینه تکنولوژی‌های کشاورزی و زیر مجموعه آن اگری‌فین‌تک‌ها به سرعت در حال رشد بوده است؛ به عنوان مثال، برخی پیش‌بینی می‌کنند که بازار کشاورزی هوشمند تا سال ۲۰۲۶ به ۲۱میلیارد دلار می‌رسد. این دوگانه «دغدغه امنیت غذا» و مسیر رو به رشد «فین‌تک‌های کشاورزی»، می‌تواند ترسیم‌گر چشم‌انداز بازار جهانی تامین مالی بخش کشاورزی در سال‌های پیش‌رو باشد.
دسترسی به منابع مالی یکی از بزرگترین موانع کشاورزان
به گفته مدیرعامل بانک کشاورزی در شرایطی که تقاضا برای غذا تا سال ۲۰۵۰ تا ۷۰ درصد افزایش می‌یابد و منابع جهان برای تولید غذا به سرعت رو به افول می‌رود، جای تعجب نیست که کشاورزی به کانون نوآوری تبدیل شود؛ کانونی که از حداقل منابع پایه، حداکثر تولید را داشته باشد. اما قرار گرفتن بخش کشاورزی در کانون توجه تولید و نوآوری، یکی از بزرگترین موانع کشاورزان را برای شکوفایی و اتخاذ شیوه‌های پایدارتر آشکار کرده و آن عبارت است از دسترسی به منابع مالی.
به گفته او تامین نهاده، رساندن محصول به بازار، فروش و یا هدایت آن به صنایع تبدیلی از مشکلات عمده کشاورزان در سال‌های اخیر بوده که هیچ‌وقت درمانی برای آن پیدا نشده است و اکنون وزارت جهاد کشاورزی معتقد است که کشاورزی قراردادی راهکار و درمانی برای این گونه مشکلات است.
بنای کشاورزی توافقی در کشور نهاده شده است
فرخ‌نژاد معتقد است در کشور نیز کشاورزی قراردادی که پایه آن بر توافق کشاوزر با شرکت‌ها است بنا نهاده شده و اجرایی می‌شود واگرچه هنوز ابتدای کار است، اما مسئولان وزارت جهاد کشاورزی به موفقیت این طرح خوشبین هستند. اما آنچه تامین مالی کشاورزی را بیش از هر زمانی دیگری در کانون توجه قرار داده، حتی فراتر از تامین امنیت غذایی و چالش‌های مبتلابه، کمبود نهاده‌های پایه است. امروز که مقابله با تغییرات آب‌وهوایی و کاهش کربن در روند تولید به منظور حفظ کره زمین یکی از دغدغه‌های جدی است، کشاورزی به عنوان یک راه‌حل محتمل پیش‌روی جهان قرار دارد. چنانکه گفته می‌شود حتی در کوتاه‌مدت هم بودجه برای پایداری کشاورزی می‌تواند تلاشی اثرگذار برای کربن‌زدایی و مقابله با تغییرات آب و هوایی باشد.
مدیرعامل بانک کشاورزی می‌گوید کشاورزی، صنعتی است که می‌تواند به طرز چشمگیری برای حمایت از اکوسیستم جبران کربن مناسب باشد. خاک‌ها بزرگترین مخزن کربن در خارج از اقیانوس‌ها هستند و جذب کربن در خاک کشاورزی از طریق فتوسنتز، یک ابزار طبیعی کلیدی برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی است. از همین رو حتی سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌ها بر این باورند که می‌توان بخشی از اعتبارات مقابله با تغییرات آب و هوایی را به عنوان تامین مالی به بخش کشاورزی هدایت کرد.
تامین مالی بخش کشاورزی به عنوان اولویت راهبردی جهان در کانون توجه قرار گرفت
به گفته او سال ۲۰۲۲ به عنوان سالی که همه دغدغه‌ها را به هم پیوند داد تا تامین مالی بخش کشاورزی به عنوان اولویت راهبردی جهان در کانون توجه قرار گیرد، در تاریخ ثبت خواهد شد. آتش‌سوزی‌ها، سیل‌ها، کولاک، ذوب یخچال‌ها، بیماری‌های همه‌گیر، جنگ، قحطی، کمبود سوخت، تورم و … همه و همه دغدغه‌هایی است که در سال ۲۰۲۲ در کنار هم قرار گرفتند تا کشاورزی مدرن و کارآمد و تامین مالی مورد نیاز تحقق آن، به عنوان ابزار برون‌رفت از بحران مطرح شونداگری فین‌تک‌ها که با اتکا بر هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و بلاک‌چین فعال شده‌اند، کشاورزی را به سمت دقت و احیاکنندگی سوق می‌دهند و به همین دلیل مورد تایید جهان آینده خواهند بود.
بخش کشاورزی در جهان سالانه نیازمند ۸۰ میلیارد دلار تامین مالی جدید است
به گفته مدیرعامل بانک کشاورزی با وجود همه قابلیت‌های این بازیگران نوظهور، برآورد نیاز مالی بخش کشاورزی، چشم‌انداز تامین مالی این بخش را با یک ابهام جدی مواجه می‌کند؛ بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند برای اینکه چراغ بخش کشاورزی روشن بماند، سالانه نیازمند ۸۰میلیارد دلار تامین مالی جدید است. پرسش و ابهام اینجاست که آیا این بازیگران تازه‌وارد، توانایی تامین چنین نیازی را دارند؟ یا اینکه تنها راه پیش‌روی‌شان یک راه‌حل بینابینی است؛ راه‌حلی مبتنی بر منابع بانکداران سنتی و ایده‌پردازی اگری‌فین‌تک‌ها. گزینه دوم محتمل‌تر است.
متوسط کشاورزی قراردادی در جهان ۴۰ درصد است
سیدجواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی نیز درباره کشاورزی قراردادی می‌گوید هم اکنون یک درصد کشاورزی ایران در قالب کشاورزی قراردادی قرار دارد در حالی که متوسط کشاورزی قراردادی در جهان ۴۰ درصد است.
۲۰ درصد تولید کشاورزی زیر پوشش کشاورزی قراردادی می‌رود
وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد: بر اساس برنامه تدوین شده، تا پایان دوره خدمت دولت سیزدهم، ۲۰ درصد ظرفیت تولید محصولات کشاورزی، تحت پوشش کشاورزی قراردادی قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به آغاز کشاورزی قراردادی در سطح ۲۵۰ هزار هکتار از اراضی زراعی کشور برای تولید محصولاتی مثل گندم و کلزا از سال زراعی گذشته اضافه کرد: کشاورزی قراردادی امروزه مدرن‌ترین ابزار حمایت از تولید در این بخش است.
کشاورزی قراردادی پشتوانه مطمئنی برای الگوی کشت
وزیر جهاد کشاورزی تنظیم بازار، تثبیت قیمت، اطمینان از میزان و کیفیت تولید، نیز رفع دغدغه کشاورز و برآورد و تامین نیاز کشور به محصولات اساسی را از جمله مزیت‌های کشاورزی قراردادی عنوان می‌کند و می‌گوید کشاورزی قراردادی پشتوانه مطمئنی برای الگوی کشت هم محسوب می‌شود.
رحیم زارع، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز با تاکید بر اینکه اجرای کشت قراردادی یکی از برنامه‌های وزیر جهاد کشاورزی در زمان کسب رای اعتماد از نمایندگان بوده است، می‌گوید خوشبختانه کشت قراردادی در زمینه تولید محصولاتی از قبلی گندم و برنج آغاز شده و این موضوع می‌تواند امنیت غذایی پایدار را به همراه داشته باشد.
سطح معیشت کشاورزان با حمایت از خرید تضمینی ارتقاء پیدا می‌کند
وی ضمن اشاره به اقدامات انجام شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در راستای حمایت از کشاورزان، گفت: با تقویت و حمایت از کشاورزان طبیعتا سطح معیشتی خانوار‌های کشاورز ارتقاء پیدا می‌کند و از سوی دیگر با این حمایت‌ها محصولات کشاورزی بیشتری تولید می‌شود که می‌تواند ضمن جلوگیری از خروج ارز قیمت محصولات کشاورزی در بازار را برای مصرف مردم را نیز تعدیل کند. البته برای انجام این مهم باید همه جوانب لحاظ شود و بدیهی است برای رسیدن به این هدف به زمان منطقی و کافی نیاز است.
وی با اشاره به اینکه دولت موفق شد تا بیش از ۷ میلیون تن گندم از کشاورزان در قالب خرید تضمینی خریداری کند، ادامه داد: این میزان خرید بیش از نیمی از نیاز کشور به این محصول را تامین می‌کند، کاهش وابستگی‌ها می‌تواند به ما در معادلات جهانی کمک کند.
سازوکار حمایت دولت از کشاورزان در قالب قانون مصوب مجلس
مجلس سازوکار حمایت دولت از کشاورزان و شرکت‌های مجری طرح‌های کشاورزی قراردادی را تعیین کرده است. نمایندگان مجلس در جلسه علنی ۱۷ شهریور ۱۴۰۰ مجلس شورای اسلامی و در جریان بررسی طرح تقویت امنیت غذایی کشور و رفع موانع تولیدات کشاورزی، با ماده ۹ این طرح صحن موافقت کردند که بر اساس این مصوبه، نظر به اهمیت «کشاورزی قراردادی» در جهش تولید کشاورزی و مدیریت بازار کشاورزی و با هدف بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشاورزان خرده مالک، دولت مجاز است با لحاظ اعتبارات لازم در بودجه سنواتی نسبت به حمایت از کشاورزان و شرکت‌های مجری طرح‌های کشاورزی قراردادی (پشتیبان) به روش‌های زیر اقدام کند.
اعطای تسهیلات با سود چهاردرصد (۴%) به کشاورزان طرف قرارداد توسط بانک‌ها و صندوق‌های حمایت از توسعه کشاورزی با ضمانت شرکت‌های پشتیبان، حمایت‌های بیمه‌ای توسط صندوق بیمه کشاورزی با اعمال حداقل سی درصد (۳۰%) تخفیف در حق بیمه سهم کشاورز از طریق شرکت‌های پشتیبان، بیمه تولیدکنندگان طرف قرارداد با شرکت‌های پشتیبان توسط صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر از طریق شرکت‌های پشتیبان، اولویت‌دهی کشاورزان و شرکت‌های پشتیبان محصولات کشاورزی قراردادی در دریافت انواع حمایت‌های دولتی در حوزه کشاورزی وشرکت‌های پشتیبان در جهت تامین مالی و تامین نهاده‌ها و ماشین آلات مورد نیاز طرف قرارداد خود در برخورداری از مجوز‌های واردات و صادرات و هرگونه معافیت و مشوق قانونی موجود در اولویت هستند.
کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند ورود شخصیت‌های حقوقی نظیر مدیریت دقیق‌تر و دانش‌محو بودن و همچنین مدیریت مالی شفاف و سازکار‌های نظارتی که ایجاد می‌کنند، منطقاً موجب رشد و توسعه بهتر و بیشتر کشاورزی قراردادی خواهد شد و این شکل از فعالیت تجاری-کشاورزی قطعا توصیه می‌شود.
به گفته آن‌ها برای طراحی و پیاده سازی یک مدل از کشاورزی قراردادی که متناسب با نیاز‌های محیطی و منطقه‌ای باشد، می‌بایست اطلاعات اولیه به صورت کاملاً دقیق، تجزیه و تحلیل گردند. اطلاعاتی نظیر فرصت‌ها و محدودیت‌هایی که در ایجاد فضای اعتماد طرفینی موثر هستند و باعث شکل گیری فضای همکاری و همیاری برمبنای اعتماد متقابل می‌شوند.