به گزارش نبض بازار، تورم و تغییر نرخ تورم یکی از عوامل تأثیرگذار بر همه بخش‌های اقتصاد و بازار‌های مالی مانند بازار بورس و سهام است؛ بنابراین برای سنجش اقتصاد یک کشور از نرخ تورم استفاده می‌شود؛ زیرا این نرخ، ارزش پول کشور را نشان می‌دهد.
از نظر اقتصادی، تورم یا Inflation به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص گفته می‌شود. تورم را می‌توان افزایش بی‌رویه قیمت کالا‌ها و خدمات بدون پشتوانه و بدون برنامه‌ریزی دانست که باعث کاهش قدرت خرید می‌شود و تعادل میان تقاضای محصولات با نقدینگی موجود برای خرید محصولات را بر هم می‌زند.
انواع تورم
برای درک بهتر تورم و پاسخ بهتر به تورم چیست کمی درباره انواع تورم به شما توضیح خواهم داد.
در نظریه‌های اقتصادی، تورم زیر شاخه و انواع گوناگونی دارد که در ادامه، به شرح یکایک آن‌ها خواهم پرداخت؛ اما در حالت کلی، سه دسته بندی اصلی برای تورم ترسیم شده که شامل تورم خزنده، شدید و بسیار شدید می‌شود.
تورم خزنده: منظور از تورم خزنده، تورمی است که در آن قیمت‌ها به طور آرام و خفیف شروع به افزایش می‌کنند. در این نوع از تورم، قیمت‌ها در طول سال نهایت تا سقف ۸% رشد خواهند کرد.
تورم شدید: تورم شدید، تازنده یا شتابان، تورمی است که با سرعت بیشتری باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود. این تورم در طول سال بین ۱۵ تا ۲۵ درصد تعریف شده است.
تورم بسیار شدید: تورم شدید به معنای دو برابر شدن قیمت‌ها در طول شش ماهه سال است یا تورمی که تنها در عرض یک ماه، اجناس را ۵۰% افزایش قیمت داده. از این نوع تورم، با عناوینِ تورم افسارگسیخته، ابر تورم یا حتی فوق تورم هم یاد می‌کنند.
دسته‌بندی دیگری نیز برای تورم قابل بررسی است. تورمی که با توجه به شرایط تقسیم‌بندی می‌شود بر دو نوع است:
تورم قابل پیش‌بینی
در این نوع تورم، پیش از آنکه بیماری تورم در اقتصاد جامعه بطور کامل آشکار شود علائم پیدایش آن بروز می‌کند، مثلا قیمت‌ها پی در پی بالا رفته و روند ثابتی ندارند. به شکلی که اضطراب نامرئی بر بازار حاکم می‌شود. در این صورت هیچ چاره‌ای برای کنترل و مهار رشد ناموزون قیمت‌هاوجود ندارد.
در چنین شرایطی جامعه در برابر علائم این بیماری بطور طبیعی عکس العمل نشان می‌دهد و در نتیجه نوعی زیاده‌طلبی بر فرهنگ تولید و مصرف مردم حاکم می‌شود.
حفظ ارزش پول، بهترین روش‌ها برای حفظ ارزش پول در ایران
تورم غیرقابل پیش‌بینی
این تورم از قبل برای جامعه قابل پیش‌بینی نبوده و ناگهانی پیدا می‌شود و عوامل آن نیز متنوع است. مانند جنگ، یا حوادث غیر‌منتظره مثل سیل یا دیگر بلایایی طبیعی در سطح گسترده.
در چنین شرایطی است که قیمت‌ها به سرعت بالا می‌رود و ارزش پول ناگهان سقوط می‌کند. قدرت خرید به سرعت کاهش می‌یابد و از سوی دیگر دستمزدها افزایش می‌یابد و در نتیجه هزینه تولید چند برابر می‌شود.
عوامل رشد و تشدید تورم چیست؟
رشد نقدینگی
رشد بی‌رویه قیمت ارز در دوره‌های زمانی کوتاه
بالا بودن هزینه‌های تولید، باعث ضعیف شدن صنعت تولید شده است. همچنین فشار‌های وارد بر حوزه تجارت، موجب تضعیف تولید شده‌اند.
متکی بودن اقتصاد ایران به نفت باعث می‌شود تا در نتیجه نوسان قیمت، درآمد کشور در وضعیتی بدون ثبات قرار داشته باشد.
این عوامل اصلی‌ترین عوامل رشد و تشدید تورم هستند.
وضعیت تورم در ایران
بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، ایران در سطح خاورمیانه بالاترین نرخ تورم را دارد. در حالی که میانگین نرخ تورم در کشور‌های خاورمیانه برابر با ۳٫۳ درصد است. ایران، دومین نرخ بالای تورم را در سطح جهان دارد. بر اساس این گزارش (۲۰۱۸)، ونزوئلا با نرخ تورم بیش از ۸۰٬۰۰۰ درصد، بالاترین نرخ تورم را در دنیا دارد.
وقتی به ویژگی‌های تورم در ایران نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تورم در ایران با رشد اشتغال و رونق بازار همراه نبوده‌است. از طرفی دستمزدها متناسب با تورم رشد نمی‌کند. به نظر می‌رسد تورم در ایران بیشتر در فشار هزینه مواد اولیه (به خاطر تحریم، سوء مدیریت در منابع آبی و بازدهی کاری پایین نیروی کار) و ساختار نامناسب نظام پولی، مالی، عرضه و تقاضا ریشه داشته باشد.
بررسی نرخ تورم در ۱۰ سال گذشته
بررسی و مقایسه نرخ تورم در بازه‌های زمانی مشخص می‌تواند درک بهتری از مسیری که این شاخص مهم اقتصادی طی کرده است و مسیری که می‌توان برای آن متصور بود ارائه کرد.
گزارش مرکز آمار ایران از رشد نرخ تورم
براساس گزارش مرکز ملی آمار، شاخص تورم در مردادماه نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته در گروه خوراکی‌ها، ۸۱.۲ درصد رشد داشته و تورم خوراکی‌ها در بازه‌های ماهانه و سالانه به ترتیب ۱.۴ و ۵۷.۴ درصد بوده است. علاوه بر این موارد، نرخ تورم نقطه‌ای در مردادماه ۱۴۰۱ به ۵۲.۲ درصد رسید که نشان می‌دهد مردم برای خدمات یکسان در مردادماه امسال به‌طورمیانگین ۵۲.۲ درصد نسبت به سال گذشته هزینه کرده‌اند، همچنین نرخ تورم نقطه‌ای در شهریورماه ۱۴۰۱، به ۷.۴۹ درصد رسید این رقم نسبت به مردادماه ۵.۲ درصد کاهش داشته است.
این آمار نشان می‌دهد، حذف یارانه‌ها از برخی کالا‌های خوراکی، منجر به جهش قیمت‌ها و افزایش تورم در این اقلام شده است به نحوی که فعالان این عرصه از کاهش خریدار به دلیل گرانی شدید مواد غذایی خبر می‌دهند و گفته می‌شود میزان تقاضای محصولات مختلف از سوی مردم به نصف رسیده است.
افزایش بیش از ۱۲۰ درصدی در انواع حبوبات، ۳۲۷.۵ درصد افزایش در روغن مایع و ۲۸۵.۸ درصد در روغن نباتی، ۱۸۸.۴ درصد افزایش در برنج درجه یک ایرانی، ۵۶.۵ درصد افزایش قیمت برنج خارجی، ۳۶.۸ درصد افزایش قیمت گوشت گوسفندی، ۵۱.۱ درصد افزایش قیمت گوشت گوساله و افزایش ۱۰۳.۷ درصدی قیمت مرغ فقط بخشی از گرانی‌هایی است که پس از حذف ارز ترجیحی بر مردم تحمیل شد.
گفتنی است، لبنیات نیز از ابتدای سال با افزایش بیش از صددرصدی روبه‌رو بوده است. در انواع میوه و سبزی نیز هر روز شاهد افزایش قیمت هستیم و این موارد منجر به کاهش محسوس سهم این مواد در سبد غذایی خانوار شده است به نحوی که حتی برخی از دهک‌ها مجبور به حذف کلی برخی از مواد غذایی از خوراک خود شده‌اند.
رشد بی‌سابقه قیمت انواع کالا‌ها به‌ویژه اقلام اساسی از مهم‌ترین گلایه‌های مردم در این روز‌ها است. اگرچه همواره طی سال‌های اخیر، این شرایط کم‌وبیش با شاکیان فراوان در کشور وجود داشته است، اما از زمانی تحمل آن برای مردم دشوارتر شد که ارز ترجیحی حذف و با گرانی‌های چند برابری مواجه شدند که گذر زمان نیز آن را تشدید کرد.
این درحالی است که در ابتدا و با شروع طرح مردمی‌سازی یارانه‌ها، دولتمردان وعده دادند مردم با گرانی حاصل از حذف ارز ترجیحی مواجه نشده و درواقع فشاری به سفره آنان وارد نشود. ثبات نرخ‌ها و بازگشت قیمت‌ها به تابستان سال قبل از جمله وعده‌هایی بود که در ابتدای اجرای این طرح به مردم داده شد. وضعیت کنونی معیشت مردم و قیمت انواع کالا‌ها به همراه نرخ‌های افزایشی واقعیت دیگری را نشان می‌دهد که گویی دولتمردان نه‌تن‌ها اقدامی برای ارزان کردن کالا‌ها نداشته بلکه در راستای ثبات قیمت‌ها نیز کاری نکرده‌اند.
در این میان هر بار اتفاقاتی همچون از سرگیری مذاکرات، خبر آزادسازی دلار‌های بلوکه‌شده و خبر‌هایی از این دست، روزنه‌هایی از خوش‌بینی را به همراه دارد، اما با گذشت زمانی کوتاه از انتشار این اخبار، بی‌تأثیر بودن آن در واقعیت اقتصاد کشور مشخص می‌شود و به دنبال آن شاهد رشد نرخ تورم هستیم که ظاهراً خیال پایان یافتن ندارد، زیرا شرایط لازم برای مهار قیمت‌ها و زیرساخت‌هایی که لازم بود پیش از حذف ارز دولتی پایه‌ریزی شود، فراهم نبوده و امروز چنین تورم افسارگسیخته‌ای روبه‌رو هستیم.
باوجود آمار‌های دولتی درخصوص رشد نرخ تورم، همچنان عده‌ای بر کنترل آن تأکید دارند درحالی‌که افزایش قیمت انواع کالا‌های اساسی و غیراساسی کاملاً مشهود بوده و نتیجه آن نیز فقط فشار مضاعف بر همه اقشار به ویژه دهک‌های پایین جامعه است.
تورم شهریورماه دور از انتظار بود
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس اقتصادی درخصوص دلایل رشد نرخ تورم در ایران به خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: نرخ تورم شهریورماه بالای ۴۰ درصد گزارش شد و البته دور از انتظار بود.
وی اذعان کرد:، اما اینکه چرا با وجود وعده‌های داده‌شده نرخ تورم در سال ۱۴۰۱ تا این میزان رشد داشت و چرا تورم به سمت پایین بازنگشت عواملی دارد که از جمله آن می‌توان به نتیجه مذاکرات اشاره کرد.
به گفته این کارشناس اقتصادی، نتیجه مذاکرات برجامی دور از انتظارات مردم بود. بسیاری از افراد اعم از عوام گرفته تا فعالان اقتصادی گمان می‌کردند نتیجه‌ای مثبت حاصل شود که این اتفاق نیفتاد. قطعاً با روند مثبت مذاکرات، نرخ ارز هم کمتر می‌شد و در شرایط اقتصادی فعلی گشایشی به وجود می‌آمد.
وی خاطرنشان کرد:، اما دومین موضوع نمایان شدن تأثیرات حذف ارز ترجیحی پس از گذشت چند ماه است، به عبارتی هر تغییری که در نرخ مواد اولیه روی می‌دهد با گذشت مدت‌زمانی تأثیر خود را بر محصول نهایی می‌گذارد.
غیبی‌پور ادامه داد: بنابراین تغییراتی که در قیمت اقلام اساسی به‌دلیل حذف ارز ترجیحی رخ داد، چند ماه پس‌ازآن خود را در نرخ کالا‌های دیگر که تولید آن‌ها وابسته به آن اقلام است نشان داد و منجر به رشد تورم شد.
وی با بیان اینکه مشکلات ساختاری نیز ازجمله عواملی است که منجربه افزایش نرخ تورم شده است، اضافه می‌کند: در کشور ما تولید نهادینه نشده و برای تحقق آن به خارج از کشور وابسته هستیم که ناشی از دلایلی همچون بیماری هلندی است.
این کارشناسی اقتصادی افزود: در اثر بیماری هلندی، سال‌ها است به جای تلاش برای تولید، به منابع طبیعی و فروش آن وابسته بوده‌ایم.
غیبی‌پور در پاسخ به این پرسش که مسیر تورم تا پایان سال به کجا می‌رسد تصریح می‌کند: نمی‌توان انتظار داشت که نرخ تورم ثابت شود، زیرا تورم پویاست و هر فصلی براساس متغیر‌هایی تغییر می‌کند.
وی با بیان اینکه تورم میانگینی از ۳۰۰ قلم کالا نسبت به وزن تأثیرگذار آن در سفره خانوار است، اضافه می‌کند: بخشی از این اقلام براساس فصلی خاص گران‌تر یا ارزان‌تر شده و بخشی دیگر براساس میزان تولیداتی که پیدا می‌کنند تغییر قیمت دارد. علاوه بر این، برخی هم درزمان‌هایی مانند ایام پایانی سال، اعیاد، مناسبت‌های خاص و… گران‌تر شده و نرخ تورم را افزایش می‌دهد.
این کارشناس تصریح می‌کند: بنابراین نمی‌توان از نرخ ثابتی برای تورم ماه‌های بعد نام برد یا آنکه پیش‌بینی کرد تا پایان سال چه اتفاق می‌افتد.
وی یادآور می‌شود: معمولاً در نیمه دوم سال تزریق بودجه بیشتر شده و نقدینگی از حالت انقباضی درمی‌آید که این موضوع خود بر شرایط تورمی تأثیرگذار است.
به گفته غیبی‌پور در این حال همچنان بحث مذاکرات تأثیر قابل‌توجهی را بر شرایط تورمی ماه‌های آینده خواهد داشت نکته دیگر تصمیمات دولت در مسیر قیمتی دیگر کالا‌های اساسی است همچنین سمت‌وسوی بودجه سال آینده هم از اهمیت زیادی در تعیین نرخ تورم برخوردار است، ولی درمجموع تورمی بالاتر از این برای ماه‌های آینده مورد انتظار نیست و به نظر می‌رسد همین روند ادامه یابد.