افزایش قیمت بنزین رفتار مصرفکننده را تغییر میدهد؟
به گزارش نبض بازار ، با وجود تلاشهای دولت برای افزایش قیمت بنزین، کمبود گزینههای جایگزین سوخت و محدودیت زیرساختها همچنان مانعی جدی در اصلاح رفتار مصرفکننده است. خودروهای داخلی هنوز به سمت استفاده از سوختهای کممصرف یا جایگزین حرکت نکردهاند و هزینه بالای خودروهای برقی یا گازی، همراه با کمبود ایستگاههای شارژ، دسترسی عمومی به این گزینهها را محدود کرده است. این شرایط نشان میدهد که افزایش قیمت بنزین به تنهایی نمیتواند مصرف سوخت را کاهش دهد و نیازمند راهکارهای همزمان و جامع است.
از سوی دیگر، تعرفه واردات خودروهای برقی کاهش یافته و این اقدام میتواند گامی در مسیر تغییر رفتار مصرفکننده باشد، اما تا زمانی که قیمت خودروهای جایگزین بالا باقی بماند و زیرساختهای لازم توسعه نیابد، مردم همچنان به سمت خودروهای پرمصرف داخلی سوق پیدا میکنند. اصلاح همزمان قیمت سوخت، قیمت خودرو و فراهم کردن جایگزینهای عملی، تنها راه برای کاهش واقعی مصرف بنزین و جلوگیری از فشار مالی بر خانوارها محسوب میشود.
افزایش قیمت بنزین بدون جایگزین
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در گفتوگو با «نبض بازار» با اشاره به محدودیت جایگزینهای سوخت در کشور، توضیح داد که هنوز خودروهای داخلی به سمت سوختهای کممصرف یا جایگزین مانند CNG حرکت نکردهاند. به گفته او، گزینههای جایگزین به دلیل محدودیتهای زیرساختی و هزینه بالا، در دسترس عموم مردم نیستند و همین مسأله باعث میشود که افزایش قیمت بنزین نتواند به شکل مؤثری مصرف را کاهش دهد. وی افزود: «اگر خودروهای برقی یا گازی به آسانی قابل دسترس بودند، میتوانستیم رفتار مصرفکننده را در مدت کوتاه تغییر دهیم، اما شرایط فعلی چنین امکانی را فراهم نمیکند.»
وی با اشاره به کاهش تعرفه واردات خودروهای برقی به ۵ درصد، این اقدام را گامی مثبت از سوی دولت دانست و گفت: «خیلی خوشحال شدم که بالاخره دولت به این موضوع توجه کرده و به نوعی پیشنهادات ما طی چند سال اخیر را عملیاتی کرده است.» مهرجو تأکید کرد که تعرفه بالای خودروهای بنزینی و نبود زیرساختهای شارژ، همچنان مانع استفاده گسترده از خودروهای برقی است و این محدودیتها باعث میشود مردم به سمت خودروهای پرمصرف داخلی سوق پیدا کنند.
کارشناس انرژی با بیان اینکه خودروهای برقی گران هستند و قطعات یدکی آن نیز به سختی و با هزینه بالا وارد میشود، افزود: «با قیمت دلار آزاد فعلی، تامین قطعات خودروهای برقی از چین به شدت هزینهبر است و همین موضوع دسترسی مردم را محدود میکند.» وی همچنین به کمبود ایستگاههای شارژ خودروهای برقی اشاره کرد و گفت که بدون توسعه زیرساختهای لازم، هیچ تغییری در رفتار مصرفکننده رخ نخواهد داد.
مهرجو در پایان این بخش تاکید کرد که تنها افزایش قیمت بنزین بدون فراهم کردن جایگزین مناسب، نتیجهای جز افزایش هزینههای خانوار و تورم در سایر کالاها نخواهد داشت. او افزود: «ابزارهای قیمتی به تنهایی نمیتوانند اصلاح رفتار مصرفکننده را ایجاد کنند؛ باید جایگزینها و زیرساختها نیز به موازات فراهم شوند.»
یارانه پنهان سوخت، مصرفکننده ثروتمند را هدف قرار داده است
مهرجو با ارائه مثالهایی از قیمت تمامشده بنزین در اروپا و آمریکا، توضیح داد که در ایران سوخت با قیمتی بسیار کمتر از قیمت واقعی در اختیار مردم قرار میگیرد. او افزود: «قیمت بنزین در کشور ما حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان است، در حالی که با احتساب هزینههای تولید، پالایش و واردات، قیمت واقعی آن به مراتب بالاتر است.» وی این وضعیت را مصداق یارانههای پنهان دانست که بیشتر به مصرفکنندگان ثروتمند تعلق میگیرد و از عدالت اجتماعی فاصله دارد.
کارشناس انرژی با بیان اینکه کسانی که چند خودرو دارند، از مزایای بیشتری نسبت به اقشار کمدرآمد برخوردار هستند، گفت: «شخصی که سه خودرو دارد، سه برابر کسی که هیچ خودرو ندارد یارانه انرژی دریافت میکند. این وضعیت نشان میدهد که توزیع یارانهها غیرهدفمند و ناعادلانه است.» وی به مشکلات این سیاست در مناطق محروم نیز اشاره کرد و افزود که قشرهای ضعیف جامعه، به جای دسترسی به سوخت، به آب، بهداشت و مواد غذایی نیاز دارند و یارانه سوخت به آنها کمکی نمیکند.
مهرجو با مقایسه با کشورهای خارجی بیان کرد که در آنجا یارانهها بیشتر روی مواد غذایی و بهداشت جامعه تمرکز دارد و سوخت به قیمت جهانی عرضه میشود. به گفته او، این تفاوت باعث میشود که سیاستهای یارانهای در ایران نه تنها عادلانه نباشد، بلکه اثرات اصلاحی روی مصرف انرژی نیز نداشته باشد.
او در پایان تأکید کرد که اصلاح نظام یارانهای سوخت در کشور ضروری است و باید به گونهای طراحی شود که هم عدالت اجتماعی رعایت شود و هم مصرفکنندهها به سمت سوختهای کممصرف هدایت شوند. بدون اصلاح هدفمند، هر گونه تغییر در قیمت سوخت تنها باعث تورم و نارضایتی عمومی خواهد شد.
نیاز به اصلاح همزمان قیمت سوخت و خودرو
مهرجو با اشاره به وضعیت بازار خودرو در ایران و مقایسه آن با کشورهای خارجی گفت: «در دنیا قیمت خودرو متناسب با درآمد افراد و با تسهیلات مناسب در دسترس است، اما سوخت با قیمت جهانی عرضه میشود و این وضعیت باعث ایجاد مشکلات جدی در رفتار مصرفکننده میشود.» او پیشنهاد کرد که برای کاهش مصرف سوخت، باید قیمت آن واقعی شود و همزمان خودروهای کممصرف و جایگزین ارزانسازی شوند.
وی افزود: «اگر مردم بتوانند با درآمد خود خودروهای برقی یا کممصرف خریداری کنند و زیرساختهای لازم در دسترس باشد، مصرف بنزین به طور طبیعی کاهش خواهد یافت. اما وضعیت فعلی، تنها باعث افزایش تورم در قیمت کالا و خدمات میشود و هیچ اصلاحی در مصرف رخ نخواهد داد.» مهرجو با تأکید بر ضرورت تسهیل خرید خودرو، گفت که برنامهریزیهای قیمتی باید با توسعه زیرساخت و دسترسی به سوخت جایگزین همراه باشد.
کارشناس انرژی تصریح کرد: «راهحل کوتاهمدت برای اصلاح رفتار مصرفکننده، تنها از طریق ابزارهای قیمتی جواب نمیدهد و نیاز به سیاستهای ترکیبی داریم که هم خودرو ارزان شود و هم سوخت واقعی قیمتگذاری گردد.» او اضافه کرد که توسعه خودروهای هیبریدی و برقی بدون کاهش قیمت و فراهم کردن زیرساخت، اثر قابل توجهی در کاهش مصرف نخواهد داشت.
مهرجو در پایان این بخش یادآور شد که اصلاح همزمان قیمت سوخت و خودرو، تنها راه پایدار برای هدایت مصرفکننده به سمت رفتار منطقی است. بدون این اصلاح، تلاشهای دولت در افزایش قیمت بنزین، تنها فشار مالی و تورم ایجاد خواهد کرد.
زنجیرهای از معضلات در تولید خودروهای داخلی
این کارشناس انرژی با تأکید بر همپوشانی مشکلات در صنعت خودرو گفت: «قیمت بالای خودروهای داخلی، کمبود خودروهای کممصرف و عدم توسعه زیرساختهای سوخت جایگزین، همگی با هم مرتبط هستند و تا زمانی که اصلاح یک زنجیره اتفاق نیفتد، هیچ تغییر اساسی در مصرف سوخت رخ نخواهد داد.» وی افزود که تولید خودروهای پرمصرف و گرانقیمت داخلی، مانع اصلی اصلاح رفتار مصرفکننده است.
مهرجو با اشاره به استاندارد مصرف سوخت خودروهای داخلی گفت: «خودروهایی که تولید میکنیم هنوز در هر ۱۰۰ کیلومتر حدود ۱۰ لیتر سوخت مصرف میکنند و این وضعیت با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.» او ادامه داد که این خودروها بیشتر به عنوان کالای سرمایهای خرید و فروش میشوند تا وسیله نقلیه مصرفی، و همین موضوع انگیزه کاهش مصرف بنزین را کاهش میدهد.
کارشناس انرژی همچنین عدم توسعه زیرساختهای خودروهای برقی و گازی را مانعی دیگر دانست و افزود: «بدون ایستگاههای شارژ، قطعات یدکی و شبکه خدمات مناسب، حتی اگر مردم بخواهند خودروهای کممصرف خریداری کنند، نمیتوانند به راحتی به این اهداف دست یابند.» وی این اقدامات را نمونه سیاستهای غیرقیمتی دانست که اثر مستقیم بر مصرف ندارند.
مهرجو در پایان تأکید کرد که اصلاحات نیازمند یک رویکرد جامع است که قیمت سوخت، قیمت خودرو و زیرساختها را همزمان در نظر بگیرد. وی افزود: «تنها در این صورت میتوان انتظار داشت که مصرفکنندهها رفتار مصرفی خود را اصلاح کنند و کاهش واقعی مصرف سوخت در کشور محقق شود.»