چرا بازار محصولات پتروشیمی ایران در عراق از دست رفت؟
به گزارش نبض بازار، رابطه ایران و عراق در حوزه تجارت پتروشیمی طی دو دهه اخیر یکی از اصلیترین محورهای مبادلات اقتصادی میان دو کشور بوده است. عراق با توجه به نزدیکی جغرافیایی، نیاز گسترده به مواد اولیه شیمیایی و ضعف در ظرفیت تولید داخلی، بهطور طبیعی به یکی از بازارهای مهم برای محصولات پتروشیمی ایران تبدیل شد.
اما در سالهای اخیر روندی نگرانکننده شکل گرفته که نه تنها این جایگاه سنتی را به خطر انداخته، بلکه به تدریج اعتماد عراق نسبت به محصولات ایرانی را نیز کاهش داده است. این روند چیزی نیست جز افزایش قاچاق محصولات پتروشیمی به بازار عراق که جایگاه تولیدات رسمی را متزلزل کرده است.
بیاعتمادی عراق به پتروشیمی ایران
قاچاق در این حوزه به طور معمول به شکل ورود غیررسمی کالا از مرزهای زمینی و بدون رعایت استانداردهای کیفی صورت میگیرد. به بیان ساده، محصولی که باید از مسیر قانونی و با نظارت سازمانهای متولی صادر شود، از طریق دلالان و شبکههای غیررسمی وارد بازار عراق میشود. نتیجه این اتفاق، ورود محصولاتی با کیفیت نامعلوم یا حتی تقلبی به بازار است؛ محصولاتی که گرچه ممکن است ارزانتر باشند، اما بهسرعت اثر منفی خود را بر ذهنیت مشتریان عراقی نسبت به برند «پتروشیمی ایران» میگذارند.
این بیاعتمادی در عمل به معنای از دست رفتن یکی از مهمترین مزیتهای ایران در بازار عراق است. طی سالهای گذشته، شرکتهای ایرانی با اتکا به نزدیکی جغرافیایی و هزینه حملونقل کمتر توانسته بودند سهم بزرگی از بازار عراق را در اختیار داشته باشند. اما با گسترش قاچاق و افت کیفیت محصولات عرضهشده در بازار، مشتریان عراقی بهتدریج به دنبال جایگزینهای مطمئنتر رفتهاند. کشورهایی مانند عربستان سعودی و ترکیه فرصت یافتهاند تا با عرضه محصولات باکیفیت، خود را بهعنوان تامینکنندگان قابل اعتماد معرفی کنند.
باید توجه داشت که بازار عراق صرفا بازاری کوچک و محلی نیست. این کشور به دلیل نیاز گسترده به مواد پتروشیمی در بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و ساختمانی، یکی از مهمترین بازارهای منطقهای محسوب میشود. در نتیجه از دست دادن آن تنها به معنای کاهش حجم صادرات به یک کشور همسایه نیست، بلکه به معنای تضعیف جایگاه ایران در کل بازار خاورمیانه خواهد بود.
وقتی عراق به سمت ترکیه یا عربستان گرایش پیدا میکند، این پیام را به سایر کشورهای منطقه نیز منتقل میکند که محصولات ایرانی قابل اعتماد نیستند. چنین ذهنیتی میتواند آثار مخرب بلندمدتی بر جایگاه بینالمللی پتروشیمی ایران داشته باشد.
دلایل رشد قاچاق پتروشیمی
از دلایل رشد قاچاق محصولات پتروشیمی ایران میتوان به اختلاف قیمت داخلی و خارجی، ضعف در نظارت مرزی و کمبود نظارت کیفی اشاره کرد.
یارانههای انرژی در ایران باعث میشود قیمت تمامشده محصولات پتروشیمی برای تولیدکنندگان پایینتر باشد. این اختلاف قیمت انگیزهای جدی برای قاچاقچیان ایجاد میکند تا محصول را با دور زدن مسیر رسمی به عراق ببرند.
همچنین مرز ایران و عراق کنترل و نظارت سختگیرانهای نیاز دارد که در عمل به دلیل گستردگی و هزینه بالا، همیشه امکانپذیر نیست. این خلا نظارتی راه را برای فعالیت شبکههای غیررسمی هموار کرده است. وقتی محصول از مسیر قاچاق وارد میشود، هیچ مرجع رسمی کیفیت آن را تضمین نمیکند. همین مسئله باعث میشود بازار عراق با انبوهی از کالاهای غیراستاندارد پر شود.
پیامدهای رشد قاچاق محصولات پتروشیمی برای ایران
پیامدهای این روند برای اقتصاد ایران و صنعت پتروشیمی قابل چشمپوشی نیست. نخستین اثر، کاهش درآمد رسمی ارزی است. محصولی که میتوانست از مسیر قانونی صادر و ارز حاصل از آن به چرخه رسمی اقتصاد بازگردد، به شکل قاچاق فروخته میشود و عملا ارز به کانالهای غیررسمی میرود.
این اتفاق منجر به آسیب به اعتبار برند ملی پتروشیمی ایران است. زمانی که مشتری عراقی با محصول بیکیفیت روبهرو میشود، تفاوتی میان کالای قاچاق و کالای رسمی ایرانی قائل نخواهد شد، چراکه او تنها نام «ایران» را به یاد میآور. این موضوع منجر به از دست رفتن بازار به نفع رقبای منطقهای میشود. عربستان و ترکیه که هر دو در سالهای اخیر سرمایهگذاری سنگینی در توسعه صنایع پتروشیمی خود انجام دادهاند، دقیقا از همین فرصت استفاده میکنند.
رقبای منطقهای ایران به طور مداوم در حال رقابت با ایران در عراق هستند. عربستان با سرمایهگذاری کلان در پروژههای پتروشیمی و ترکیه با استفاده از موقعیت ترانزیتی خود، از بیاعتمادی عراق به محصولات ایرانی فرصتآفرینی میکنند. اگر ایران نتواند قاچاق را کنترل و کیفیت محصولات رسمی خود را تضمین کند، دیر یا زود بخش بزرگی از این بازار ارزشمند را از دست خواهد داد.
به بیان دیگر، قاچاق تنها یک تخلف اقتصادی نیست؛ بلکه تهدیدی استراتژیک برای آینده صنعت پتروشیمی ایران است. پدیدهای که به دلیل ضعفهای ساختاری، به توسعه اقتصاد ایران آسیب میزند. اگر پدیده قاچاق جدی گرفته نشود، نهتنها بازار عراق بلکه اعتبار منطقهای ایران را نیز به خطر خواهد انداخت.